Wie wil er nou geen zonnepanelen op z’n dak? Ze zijn goed voor het milieu, voor je portemonnee en voor je geweten. Maar welke zonnepanelen kies je? Welke omvormer is geschikt? En waar moet je verder aan denken? In dit uitgebreide artikel mijn ervaringen.

Rendement zonnepanelen 8 keer hoger dan een spaarrekening

De kwaliteit van de PV-panelen (fotovoltaïsche panelen) is de afgelopen jaren steeds beter geworden waardoor de aanschafkosten daalden, terwijl de stroomopbrengst per meter omhoog ging. Ook zonder subsidie zul je met een geschikt dak vaak een rendement halen van 6 tot 7 procent. Dat is toch een stuk hoger dan de 0,8 procent die je nu op je spaarrekening krijgt. Mede daardoor steeg de verkoop van zonnepanelen in Nederland met ruim 70 procent in de eerste helft van 2015. Heb je 5.000 euro op de bank staan en een geschikt dak? Dan ben je dief van je portemonnee als je het op de bank laat staan!

De werking van zonnepanelen

Een installatie van zonnepanelen bestaat uit een aantal onderdelen. De panelen zelf liggen op het dak. De gangbare typen bevatten twee lagen silicium waartussen elektrische stroom gaat lopen onder invloed van licht. Formeel heten ze PV-panelen, waarbij PV staat voor fotovoltaïsch (Grieks photos: licht, en volt naar de eenheid van elektrische spanning). De zonnepanelen zetten dus licht om in gelijkstroom. De gelijkstroom gaat via een kabel naar de omvormer die vervolgens op de meterkast wordt aangesloten. De omvormer zet de gelijkstroom om in wisselstroom van 230 volt. In sommige gevallen zijn ook nog optimizers per paneel toegevoegd om de panelen individueel te regelen. En veel omvormers hebben tegenwoordig een wifi-verbinding om ze makkelijk via een app op je smartphone uit te lezen.

Welk soort zonnepaneel kies je?

Op dit moment zie je vooral twee soorten zonnepanelen: de blauwe en de zwarte. Blauwe zonnepanelen bevatten polykristallijn silicium en de zwarte bevatten monokristallijn silicium. De blauwe zijn wat goedkoper, maar halen ook minder stroom uit een vierkante meter dak. Volgens MilieuCentraal hebben de blauwe PV-panelen een rendement van 14 procent en de zwarte 18 procent (aangezien de ontwikkelingen hard gaan, kunnen beide cijfers over een paar jaar hoger liggen). Heb je beperkte ruimte op het dak, dan kun je waarschijnlijk het beste zwarte panelen kiezen. Daarnaast zijn ze esthetisch ook mooier, al zijn ze niet volledig zwart, je ziet wel de structuur. Heb je een plat dak waar je de panelen niet of nauwelijks ziet en veel ruimte hebt, dan kun je blauwe panelen kiezen. Heb je een beperkt budget, dan zouden blauwe panelen een klein beetje sneller uit kunnen.

Naast de polykristallijn en monokristallijn pv-panelen is een derde soort zonnepanelen in opkomst: de dunne film zonnepanelen. Deze worden niet van silicium gemaakt, maar van koper, indium en selenide. Vandaar dat deze derde generatie zonnepanelen CIS-zonnepanelen heet. Deze panelen zijn nog sterk in ontwikkeling. Op dit moment zijn ze nog flink duurder dan de panelen op basis van silicium, maar dan zal de aankomende jaren waarschijnlijk veranderen. Doordat CIS-panelen een andere werking hebben, schijnen ze het beter te doen op plekken met schaduw en aan het begin en eind van de dag. Daarnaast zijn deze panelen volledig effen zwart.

Verschillen in merken en typen zonnepanelen

De zonnepanelenbranche is booming. De technieken ontwikkelen snel, er zijn veel producenten en die leveren weer allerlei typen. Ze beloven allemaal een rendement of aantal Wattpiek (Wp). Maar de Wattpiek is een theoretisch rendement tijdens felle zon dat de producent zelf aangeeft. De praktijk is soms anders, bijvoorbeeld omdat sommige typen wat beter werken met grijs weer dan anderen. Welk merk en type zonnepaneel kun je nou het beste kiezen?

Gelukkig test het Duitse Photon Laboratory de panelen in het wild. Ze hebben bij Aken (vlakbij Maastricht, dus vergelijkbaar weer met Nederland) een testlocatie waar een heel veld vol allerlei verschillende typen zonnepanelen ligt. Daar meten ze de opbrengsten het hele jaar door. In 2014 hebben ze zo de werkelijke opbrengsten van 172 verschillende typen zonnepanelen inzichtelijk gemaakt. Regelmatig voegen ze nieuwe panelen aan de test toe. Er zijn updates per maand, kwartaal en jaar. In mijn ogen kun je het beste naar een heel jaar kijken om een compleet beeld te hebben. De verschillen zijn soms groot en goedkope panelen leveren soms echt minder stroom, dus het kan zeker uit om hier te kijken welke merken en typen het goed doen. Veel installatiebedrijven kiezen voor minder goede panelen, zodat hun offertes wat lager uitpakken en ze de klant op prijs binnenhalen. Soms kan het dus uit om toch een beetje meer te betalen, zodat je kwaliteit op je dak krijgt waarmee je je investering sneller terugverdient.

Wij kozen voor zonnepanelen van Trina (Full Black) met 265 Wp (monokristallijn silicium). We betaalden 267 euro per stuk.

Een omvormer voor je zonnepanelen kiezen

Zonnepanelen leveren gelijkstroom (DC), terwijl alle apparaten in je huis wisselstroom (AC) gebruiken. De omvormer zorgt ervoor dat de gelijkstroom wordt omgezet in wisselstroom. Het vermogen van de omvormer moet passen bij de hoeveelheid zonnepanelen die je hebt. Photon test ook het rendement van de omvormers. Maar rendement is niet altijd de beste indicatie van welke omvormer het beste is. Omvormers hebben vaak een levensduur van 10 tot 15 jaar. Als je panelen 30 jaar meegaan, zul je sommige omvormers dus maar één keer vervangen terwijl je anderen twee keer moet vernieuwen.

Verder kun je bij de keuze van een omvormer naar esthetiek kijken. Het is toch een ding dat ergens in je huis komt te hangen en sommige omvormers zijn lelijk. Daarnaast kunnen ze een klein beetje brommen als de zon hard schijnt. Als je gevoelig bent voor dat soort geluiden, kun je een omvormer zoeken die minder geluid maakt. In de praktijk heb ik onze omvormer nog niet gehoord. De omvormer bevat ook een module die meet hoe het systeem het doet. Veel modernere omvormers hebben daarbij een wifi-module die dat doorgeeft aan een online systeem van de producent. Als je daarop inlogt via de site of de app, krijg je data over de opgewekte stroom per dag, maand jaar en vaak ook per paneel. Sommige installateurs controleren die data ook, zodat ze snel kunnen signaleren of er iets mis is met een paneel of je installatie en dan contact met je kunnen opnemen om het op te lossen.

Ook voor omvormers zijn veel merken, maar in de praktijk kwamen wij telkens SMA en SolarEdge tegen. Het type is afhankelijk van de Watt piek van je panalen samen. Op ons dak passen maar 8 panelen met een gezamenlijke Watt piek van 2120, dus hebben we ook een bescheiden omvormer van zo’n 700 euro (SolarEdge SE2200-ER-01).

De locatie van de omvormer

Installateurs van zonnepanelen spreken elkaar nogal tegen over de beste plek voor de omvormer. Sommigen zeggen dat deze dicht bij de panelen moet, zodat de gelijkstroom een korte afstand aflegt en de wisselstroom een lange. Gelijkstroom heeft een iets hogere weerstand in de kabels. Anderen zeggen juist dat de omvormer beter in de meterkast kan.

Maar zolang je niet in een enorme villa woont of de panelen achterop je erf hebt liggen, maar het niet zoveel uit. Eventuele rendementsverliezen treden pas op als je goedkope dunne kabels gebruikt of als je meer dan 15 tot 20 meter moet afleggen. Woon je in een ‘normaal’ huis, dan kun je dus een plek uitkiezen die je zelf handig vindt. Wij hadden weinig plek in huis voor de omvormer, maar hebben wel een aangebouwd schuurtje waar de omvormer perfect kan hangen. Daarom loopt de DC-lijn van een meter of 10 van de panelen over de nok naar de noordkant, onder de dakpannen door, naar het schuurtje waar de omvormer hangt. En vanaf daar loopt de AC-lijn van 5 meter via de kruipruimte naar de meterkast.

Power optimizers en micro-omvormers

Standaard zijn zonnepanelen in serie geschakeld, net als de lampjes in de kerstboom. Gaat er één lampje stuk, dan is de hele kerstboom donker. Afhankelijk van je dak kan dit een probleem veroorzaken. Heb je bijvoorbeeld een dakkapel, een schoorsteen of een boom die een deel van de tijd een schaduw op 50 procent van één paneel werpt, dan gaat de opbrengst van alle panelen in de serie met 50 procent omlaag. Gelukkig is dat op te lossen met power optimizers en mirco-omvormers.

Power optimizers zijn kleine kastjes van zo’n 50 euro per stuk die achter elk PV-paneel zitten. Zo kunnen de zonnepanelen los van elkaar geregeld worden. Valt er bijvoorbeeld veel schaduw op één paneel, dan kan het systeem dat paneel uitzetten, zodat de rest een goede opbrengst heeft. En als je panelen in verschillende hellingshoeken of zonne-oriëntaties hebt, dan regelen de optimizers dat het geheel de best haalbare opbrengst haalt. Of dit een goed idee is in jouw situatie is afhankelijk van veel factoren. De investering is wel wat hoger, maar je rendement waarschijnlijk ook. De goede installateurs kunnen voor je uitrekenen wat het beste is op jouw dak.

Wij kozen voor de SolarEdge P300-2R RS optimizer van 50,10 euro per stuk, omdat we 6 panalen op het schuine dak hebben en 2 op de dakkapel. Die hebben een andere hellingshoek en liggen precies op het zuiden.

Micro-omvormers gaan nog een stukje verder dan de optimizers. Bij optimizers kunnen de panelen los van elkaar gestuurd worden, maar zijn ze wel samen aangesloten op de omvormer in je huis. Micro-omvormers zijn kleine omvormers per paneel. Dan heb je dus geen omvormer meer in huis, maar heb je er een flink stel op je dak. Dat is wat duurder, maar ze kunnen net wat meer uit de panelen halen in sommige situaties. Micro-omvormers zijn nog wel vrij nieuw, waardoor veel installateurs er geen ervaring mee hebben.

Een installatiebedrijf kiezen

De markt voor zonnepanelen gaat hard en dat merk je aan het aantal aanbieders. Sommigen doen het al jaren, anderen zijn net gestart. Ik klopte aan bij de grootste leverancier bij ons in de regio en kreeg een offerte waarin een b-merk panelen was opgenomen. De offerte zelf was een heel pakket papier in een dikke envelop. We zochten nog even door en kwamen bij de Zonnefabriek. Hun salesman had een tablet bij zich met duidelijke uitleg erop in duidelijke plaatjes. De offerte stuurden ze gewoon per mail. Het is immers 2015, en zeker van een ‘groen’ bedrijf dat zonnepanelen levert verwacht je geen papierverspilling. En ze adviseerden zonnepanelen die een fractie duurder waren, maar een hoger rendement hebben. Wij kozen de Zonnefabriek.

Salderen en slimme energiemeters

Als je zonnepanelen meer opleveren dan je zelf verbruikt, is je energiebedrijf verplicht dat te salderen tegen het elfde tarief waarvoor je ook energie van ze koopt inclusief energiebelasting en btw. Voor salderen was tot 2014 een maximum van 5000 kWh, maar die limiet is vervallen voor kleinverbruikers zoals consumenten.

Je hebt wel een geschikte energiemeter nodig. Waarschijnlijk krijg je het advies om een gratis slimme meter te laten installeren. Die meters hebben 4 telramen, zodat ze apart de inkomende en uitgaande stroom kunnen meten en daarbij zowel het dal- als piek- gebruik kunnen meten. Maar een ouderwetse analoge draaimeter, een Ferrarismeter, doet het ook prima. Die begint vanzelf terug te draaien op het moment dat de zon hard schijnt. En de huidige salderingsregeling is tijdelijk. Dus als de overheid ooit bedenkt dat de tarieven voor stroom leveren en stroom gebruiken ongelijk worden, dan zit je met een analoge meter nog goed.

Papierwerk: btw terugvragen en de netbeheerder

Als de panelen geïnstalleerd zijn, moet je dat even aanmelden bij je energiebedrijf en de netbeheerder voor hun administratie. Verder kun je de btw die je betaald hebt voor je zonnepanelen weer terugvragen. MilieuCentraal heeft een prima uitleg hoe je btw kunt terugvragen voor je zonnepanelen. Het is wat papierwerk, maar afhankelijk van je situatie kan dat zo 500 tot 1.000 euro opleveren.

Ervaringen met mijn zonnepanelen na zes weken

Ons zonnefabriekje ligt inmiddels zo’n zes weken op het dak. Via de site en app van SolarEdge kan ik in mooie grafieken en tabellen zien hoe de productie per dag is. Op slechte dagen levert dat zo’n 2 kWh op en op goede dagen bijna 12 kWh. Meestal zitten we tussen de 6 en 10 kWh per dag. Bij wisselvallig weer is een grillige grafiek te zien en bij stabiel zonnig weer een mooie normaalcurve.

In een spreadsheet hou ik af en toe bij wat de meterstand is, wat de totale productie van de panelen is en wat het stroomtarief is. Zo kan ik zelf zien of we netto producent of afnemer zijn en hoeveel euro aan stroom we zelf hebben geproduceerd.

De eerste maand (eind augustus tot eind september) waren we netto leverancier. Daarna begonnen we iets minder op te wekken dan we gebruiken. Ik verwacht dat we in de winter netto afnemer blijven en in de lente weer netto producent zullen worden. We gaan het zien!

Slapend rijk

Na 6 weken is het lastig om een conclusie te trekken over iets wat 30 jaar mee moet gaan. Maar ik heb geen moment spijt gehad van onze aankoop. Het is een heerlijk gevoel om zelf decentraal energieproducent te zijn en minder afhankelijk te zijn van zo’n energiebedrijf. Toen de installatie klaar was en ik de data op mijn telefoon binnen zag komen, heb ik eerst even een uurtje op de bank gelegen. Daarna heb ik gekeken hoeveel ik verdiend had. Dat was een paar cent. Maar wel slapend.

Remi van Beekum

Permacultuur/voedselbos @ De Hommelgaard

In het dagelijks leven is Remi als Kiemfabriek vooral interim marketeer voor bedrijven en organisaties die de wereld wat mooier maken. Soms rond strategie of management en soms met de handen aan de knoppen in bijvoorbeeld campagnes. Thuis heeft Remi samen met Cecile en Emily een eigen voedselbos en permacultuurproject de Hommelgaard in een klein dorpje in Drenthe. Veel artikelen zijn vooral daarop geïnspireerd.