Religieuze vogels?
Het kijken naar vogels brengt mij veel genot. Het roept ook wel eens vragen op over namen en termen. Iedereen kent de biddende torenvalk langs de kant van de weg. Maar bidt ie nu echt?
Ik mag graag vogels kijken. Rondom huis, maar soms ga ik er ook op uit. De bergheggemus die onlangs op de Maasvlakte en in het acht uur journaal zat heb ik laten gaan. Te klein en te ver weg. Maar de kleine invasie van sneeuwuilen op de Waddeneilanden in de winter van 2014/2015 heeft me wel naar Vlieland gelokt. Mooi gezien en mede dankzij de (voor mijn doen) mooie foto nog steeds een terugkerend genoegen.
Mijn indrukwekkendste vogelervaring van 2016 betrof een slechtvalk (ook een naam met een vraagteken). In de Lauwersmeer. Hij (het kan ook een zij geweest zijn) vloog mijn telescoopbeeld binnen, klaarblijkelijk op jacht. Door boven een plas wat heen en weer te vliegen en geregeld enige tijd te bidden wist hij één taling zo uit te putten dat die uiteindelijk met een greep van één poot aan één vleugel uit het water getild werd. Daarna op de kant smullen geblazen, zo leek het in ieder geval. Helaas geen plaatje. Door een telescoop kijken en tegelijk foto’s maken lukt met mijn apparatuur niet.
Het bidden: ”Het klapwiekend stilstaan in de lucht van een roofvogel”, daar zijn de beschrijvingen redelijk eenduidig over. Definitietechnisch bidt een kolibrie dus niet, terwijl dat juist de kampioen klapwiekendstilstaanindelucht is, van de vogels tenminste, want veel insecten lachen om het gestuntel van die kolibrie.
Waarom een roofvogel bidt is ook wel duidelijk: stilstaand kijk je veel makkelijker dan bewegend en kun je je prooi dus beter begluren en vervolgens grijpen. Degenen die de ‘Upside down, round and round’ reclame van Mercedes hebben gezien weten dat vogels hun kop fantastisch stil kunnen houden ten opzichte van hun omgeving en eigen lichaam. Omdat biddende vogels altijd actief naar het aardse onder zich kijken is daarbij aan te nemen dat ze zeker niet bezig zijn met opperwezens. Die plegen zich voornamelijk op te houden in het hemelse boven.
Waarom heet het dan bidden?
Het zou kunnen gaan om “een stille en geconcentreerde houding vlak voor het eten” zo las ik ergens. Veel mensen bidden voor het eten en zijn dan stil en meestal geconcentreerd. Dus een vergelijkbare houding. Het klinkt wel wat gezocht: die buizerd op dat paaltje even verder langs de kant van de weg heeft een stillere houding, is vast ook geconcentreerd en gaat ook zo eten, hoopt ie althans. Maar die bidt niet volgens de definitie.
Ik hecht meer geloof aan het volgende: Een roofvogel is in het engels een “bird of prey”. En als die aan het jagen is, is he or she preying. Als een Engelstalige bidt (op de menselijke manier), dan is he or she praying. Hoort u verschil? Het vogelkijken was in Engeland eerder in zwang dan in Nederland. Het overnemen en vertalen van termen (dat eerste doen we nog steeds, het tweede wat minder) zou dan geleid kunnen hebben tot ons woord bidden voor een klapwiekend in de lucht stilstaande roofvogel. Dat “praying” “bidden” betekent wisten velen namelijk vast wel in die tijd. Dat er ook een woord “preying” bestond was waarschijnlijk veel minder bekend. Dus werd “preying” “bidden”. Het zou toch te toevallig zijn dat dit niet de verklaring is. Misschien kan Ionica Smeets hier wat aan gaan rekenen.
Uniek zo’n fout? Weet u wat voor een kleur een witte neushoorn heeft? En een zwarte? Allebei even grijs! Ook hier een vertaalfout, of eigenlijk twee. De twee soorten neushoorns in Afrika werden door de Afrikaners wydlip en puntlip genoemd, dit vanwege hun brede respectievelijke smalle bek. “Wyd” werd door de engelsen als ”white’ opgevat en voor het gemak werd de ander dan maar “black” genoemd. En met de vertaling naar het Nederlandse “witte” en” zwarte neushoorn” werd de taalverbasteringscirkel zo’n beetje rond.
Terug naar de vogels: doen roofvogels aan religie? Ik denk dus van niet. Blijft open de vraag of de slechtvalk slecht is en zo ja hoe slecht. Kom ik een keer op terug.
Wat leuk om te lezen. Nooit geweten dat het zo zat of lijkt te zitten!