El Hierro, Samsø en Ameland: drie eilanden op weg naar duurzaamheid
Het tijdperk van fossiele energie loopt tegen het einde en de doorbraak van duurzaam is druk bezig. Op sommige plaatsen gaat dat sneller dan op andere. Het Canarische eiland El Hierro is al bijna klimaatneutraal, het Deense Samsø creëert banen op het eiland en op ons eigen Ameland opent binnenkort het grootste zonnepark van Nederland. Alle drie worden ze minder afhankelijk van het vaste land, helpen ze het klimaat en houden ze geld in hun lokale economie. Hoe pakken ze dat aan? En waarom zijn het juist de eilanden die voorop lopen met de energietransitie?
El Hierro: Binnenkort het eerste klimaatneutrale eiland ter wereld
El Hierro (Ferro) is het kleinste Canarische eiland voor de kust van Marokko. Er wonen zesduizend mensen en in tegenstelling tot de andere Canarische eilanden koos El Hierro in de jaren 80 niet voor massa-toerisme. Het eiland ging voor behoud van natuur, biologische landbouw en kleinschalig ecotoerisme. En nu is het eiland goed op weg om over een paar jaar het eerste klimaatneutrale eiland ter wereld zijn.
Die doelstelling willen ze behalen met de Gorona del Viento energiecentrale. Deze bestaat uit een combinatie van slechts 5 windmolens en een waterkrachtcentrale. De windmolens maken gebruik van een passaatwind die hier meestal waait om energie op te wekken. Energie die niet direct nodig is op het eiland wordt gebruikt om water omhoog te pompen naar een bassin in een oude vulkaankrater op 700 meter hoogte. Als de wind gaat liggen, laten ze dat water via turbines omlaag stromen naar een lager gelegen meer om weer stroom op te wekken. De bassins fungeren zo als een grote accu waarmee energie kan worden opgeslagen. Zo kan het eiland vier dagen zonder wind. Door de ligging van het eiland komt dat zelden voor.
Het project van 82 miljoen euro is publiek-privaat. Hierdoor blijft de winst die ze maken op het eiland zelf in plaats van dat het naar oliestaten en energiebedrijven elders vloeit. De centrale is dus niet alleen goed voor het milieu en de stabiele energievoorziening op het eiland, maar zorgt ook voor een stimulans van de lokale economie. De groene energie van El Hierro wordt verder gebruikt om zeewater te ontzilten voor irrigatie van de biologische landbouw op het eiland. Ook mogen vanaf 2020 alleen nog elektrische auto’s op El Hierro rijden.
Meer weten over El Hierro? De Volkskrant heeft er een beeldende special over gemaakt. En Tegenlicht maakte deze korte documentaire:
Samsø: meer banen en geld door duurzame energie
Samsø is een Deens eiland in het Kattegat, de zee tussen het vaste land van Denemarken en Zweden. Er wonen bijna 4.000 mensen op 114 km² (ongeveer twee keer Ameland). In 1997 won Samsø een door de overheid uitgeschreven wedstrijd voor gemeenten om het beste hernieuwbare energie plan te maken. Inmiddels komt 100% van de elektriciteit op het eiland van windmolens en wordt 75% van de energie die nodig is voor verwarming opgewekt uit biomassa en zonne-energie.
Soren Hermansen, destijds docent en rockmuzikant, ging als kartrekker van het project aan de slag om zo veel mogelijk mensen op het eiland achter de plannen te krijgen. Talloze vergaderingen, met een biertje, in buurthuizen later had hij voldoende winkeliers, boeren, leraren en andere mensen van het eiland overtuigd van het plan. Hij legde ze uit dat duurzame energie het eiland banen en geld zou opleveren. Lokaal geproduceerde energie levert immers lokaal winst op. Inmiddels heeft het eiland 21 windmolens, 10 op zee en 11 op land, waarmee ongeveer 105 miljoen kilowattuur per jaar wordt opgewekt. Veel eilandbewoners bezitten een onderdeel van die turbines en profiteren daarom mee van de winst. Daarnaast is een windmolen in je uitzicht een stuk mooier als je zelf een beetje eigenaar bent.
Het meest indrukwekkende onderdeel van de energievoorziening op Samsø is het centrale verwarmingssysteem. Zo’n 20 jaar geleden hadden de meeste mensen op Samsø een oliekachel. Inmiddels zijn er op het eiland vier biomassacentrales waarin strobalen en houtsnippers worden verbrand om water op te warmen. Dat warme water wordt via een netwerk van buizen naar de woningen getransporteerd waar de verwarming ermee wordt verhit. De stro en hout wordt op het eiland zelf verbouwd en is een stuk goedkpoer dan de olie die ze voorheen importeerden. Hierdoor kunnen de eilandbewoners hun huizen zo’n 50% goedkoper verwarmen én blijft er per jaar ongeveer € 2,6 miljoen op het eiland.
Soren Hermansen vertelde meer over de energie op Samsø in deze TED Talk:
Ameland: Het grootste zonnepark van Nederland
Ook in Nederland zitten we niet stil. En ook hier is het een eiland wat voorop loopt. De gemeente Ameland sprak de ambitie uit om in 2020 energieneutraal te zijn. Ze begonnen een samenwerking met de Amelander Energiecoöperatie en Eneco en begonnen in september 2015 aan de bouw van Zonnepark Ameland. De bouw van het park op het vliegveld van Ballum is inmiddels afgerond en het park wordt nu (april 2016) getest. De verwachting is dat het grootste zonnepark van Nederland binnenkort in gebruik wordt genomen en dat de 23.025 zonnepanelen dan 5,6 miljoen kilowattuur groene stroom produceren per jaar produceren. 50 brandstofcellen verspreid over het eiland vormen een buffer die overschotten en tekorten in de stroomvoorziening kan compenseren.
Zonnepark Ameland wekt daarmee straks genoeg energie op voor het verbruik van alle 1.500 huishoudens op Ameland. Dat staat gelijk aan ongeveer 20% van de energiebehoefte van het hele eiland. De rest van het energieverbruik komt voor rekening van toeristen, horeca, bedrijven e.d. Desalniettemin zet Ameland hiermee een indrukwekkende stap in de strategie om het eiland in 2020 enkel van lokaal, voornamelijk duurzaam opgewekte energie te voorzien.
Een deel van het zonnepark is gefinancierd uit obligatieleningen. Hiermee hebben 52 eilanders en 28 eigenaren van vakantiehuisjes op het eiland samen € 300.000,- geïnvesteerd in het project. De winst van het park vloeit voor een deel terug naar die mensen en geeft de Amelander Energie Coöperatie de financiële ruimte om het eiland verder te verduurzamen. Ze zijn er bijvoorbeeld plannen om zonnepanelen op parkeerplaatsen te maken, bedrijfsdaken te voorzien van zonnepanelen en elektrische deelauto’s te introduceren. Ook wordt gewerkt aan een smart grid voor het eiland.
Energieproeftuin EnTranCe uit Groningen maakte deze video waarin de energietransitie op Ameland centraal staat:
Waarom zijn het de eilanden die voorop lopen in de transitie?
El Hierro, Samsø en Ameland. Alle drie zijn het eilanden die hard op weg zijn om hun energievoorziening lokaal en duurzaam te regelen. Is het toeval dat het juist de eilanden zijn die voorop lopen? Of is er wat anders aan de hand? Johan Kiewiet van de Amelander Energie Coöperatie zegt er het volgende over:
“Eilanders zijn in de historie altijd op zichzelf aangewezen. Zelfvoorzienendheid staat hoog in het streven van een eilander. De sociale cohesie is erg sterk op een eiland en verklaard ook het succes van de Amelander Energie Coöperatie AEC.” En: “Verder verklaar ik dat het succes van Ameland door de wil om samen te werken met grote bedrijven en een proactieve gemeente zowel qua bestuurders als ambtenaren”.
De eilandcultuur waarin zelfstandigheid een belangrijke rol speelt is dus cruciaal. Gecombineerd met een progressief bestuur waarin bedrijven en overheden samen aan de slag gaan. Zelf denk ik dat er daarnaast nog een factor meespeelt. Bij zowel El Hierro als Samsø speelt de locatie een rol. El Hierro is omgeven door een diepe oceaan wat transportbuizen onmogelijk maakt. Het eiland importeerde daarom olie met schepen. Een dure oplossing waarbij een hoop logistiek komt kijken. Op Samsø verwarmden mensen hun huizen met olie. Een goedkoper gasnetwerk lag er nog niet. In beide gevallen was de bestaande energievoorziening dus relatief duur, wat de transitie naar duurzaam iets eerder economisch aantrekkelijk maakte dan het op veel andere plekken in de wereld is. Tel daarbij op dat de extra banen en vooral de winst op het eiland blijft en het blijkt dat groene stroom voor deze eilanden niet alleen goed voor het milieu is, maar ook een zakelijke beslissing.
Het goede nieuws voor alle niet-eilanders is dat het rendement van zowel windmolens als zonnepanelen in hoog tempo toeneemt terwijl de voorraden gemakkelijk te winnen fossiele energie afnemen. Het Groningse gas waarmee we onze huizen verwarmen is bijvoorbeeld over ongeveer 12 jaar op. De businesscase voor duurzaam zal de aankomende jaren op steeds meer plekken interessant worden. Dus als in jouw gemeente een progressief bestuur zit en een paar kartrekkers opstaan, kun je over een paar jaar ook genieten van lokale duurzame energie waarbij de winst terugvloeit in de regio.
Credits afbeelding: screenshot uit documentaire ‘De doorbraak van duurzaam’ van Tegenlicht.
