Of je nou een groentetuin, moestuin, siertuin of alleen een paar potten met planten hebt: je planten gaan beter groeien als je ze regelmatig wat extra bemest. En als je dat een beetje natuurlijk wilt doen, gebruik je vooral compost. Maar een composthoop is veel werk. Je hebt ergens zo’n stinkende berg in de hoek van je tuin en daar moet je dan de verhouding tussen groen en bruin spul in de gaten houden en de vochtigheid reguleren. Kan dat niet makkelijker? Gelukkig kan dat. Voor wie slim is, is compost gratis en levert het tijd op. Het enige dat je nodig hebt zijn bladeren.

Compost kopen?

Bij het tuincentrum kost een zak compost van 40 liter al gauw vier of vijf euro. En dan krijg je vaak een mengsel van turf, schors en organische meststoffen. Die turf zit erin omdat het goed vocht vasthoudt en wordt meestal gewonnen in de Baltische Staten of Oost Europa. Daar zijn nog prachtige veengebieden die ze er voor afgraven. Je zakje compost gaat dus ten koste van natuur elders. De ‘organische meststoffen’ worden vaak gemaakt van bijvoorbeeld botten van dieren en ander materiaal. Het zijn snel werkende stoffen die je planten kort van voeding voorzien, maar die vaak al na één of twee maanden uitgewerkt zijn. Koop je compost in een winkel, dan gaat dat dus ten koste van natuur elders en krijg je ook nog een inferieur product. Dat kan slimmer.

De allermakkelijkste manier om zelf compost maken

Er zijn veel manieren om te composteren. Je kunt een composthoop gebruiken. Je kunt fermenteren en zo bokashi van je tuinafval maken. Maar de allermakkelijkste manier is de compost te laten maken door de natuur in je tuin zelf op de plek waar je het nodig hebt. Het enige dat je nodig hebt zijn bladeren.

Stap 1: Stop met opruimen van bladeren (win tijd)
Stop met opruimen in de herfst. Al die bladeren die van de bomen vallen zitten vol voedingsstoffen die de boom dat jaar uit de grond heeft gehaald. Doe je de bladeren in de biobak of de bladkorf van de gemeente, dan haal je dus een hoop voedingsstoffen uit je tuin. Doe je dat elk jaar, dan honger je de bodem uit en zullen de planten in je tuin het steeds moeilijker krijgen. Laat gewoon liggen dat blad. Natuurlijk kun je de paden even schoonharken, maar gooi het blad dat je daar weghaalt dan onder de struiken of bij andere planten. Hetzelfde geldt trouwens voor alle planten die in de herfst (deels) afsterven. Als je wilt kun je die nog in wat stukken knippen en vervolgens gewoon op de grond leggen. Door niet meer op te ruimen win je sowieso tijd in de herfst.

Stap 2: Verzamel wat extra blad uit de buurt als je te weinig hebt (scoor compost)
Afhankelijk van de beplanting in je tuin en de windrichting in de herfst kan het zijn dat je maar weinig blad in je tuin hebt. In dat geval moet je even in de buurt rondkijken. Vaak zijn er hoekjes waar de wind raar draait waardoor daar een hoop bladeren verzamelen. Vaak komt een buurman of gemeentedienst die vroeg of laat weghalen (de gemeente heeft al lang door dat ze dit in de lente als compost aan je kunnen verkopen), maar als je op tijd bent, kun je daar in een paar minuten een hele berg gratis compost scoren.

Stap 3: Zorg dat alle aarde bedekt is in de herfst en winter (hou voeding vast)
In de herfst en winter kan het hard regenen en flink vriezen. De regen spoelt voedingsstoffen uit je tuin. En de vorst kan de grond uitdrogen en bodemleven kapot maken. Maar als je in de herfst zorgt dat alle aarde bedekt is door een groenblijvende plant of een laag bladeren en plantenresten, is de grond beschermd tegen de regen en kou. Dit bedekt houden van de bodem heet ‘mulchen’.

Stap 4: Wacht (en laat het bodemleven z’n werk doen)
De grond zit vol leven. En denk dan niet alleen aan wormen. Maar ook aan allerlei andere friemelbeestjes, schimmels en bacteriën. Als je die te eten geeft, worden het er meer. En samen gaan ze de bladeren en ander tuinafval dat je op de grond hebt gelegd voor je verwerken tot mest voor de tuin. De wormen gaan als eerste. Die trekken de bladeren onder de grond en eten ze daar op. Ze eten tegelijk ook hapjes zand, om de bladeren goed kapot te schuren in hun darmpjes (volgens mij is een worm niet veel meer dan een darm, maar dat terzijde). Ondertussen gaan die wormen tunnels graven en poepen ze overal in de aarde een mix van aarde en vermorzeld blad. Hiermee maken ze de aarde lekker luchtig zodat jij straks niet hoeft te spitten. En verspreiden ze de voedingsstoffen door de bodem. Daar gaan allerlei schimmels en bacteriën aan de slag om het verder te verteren tot mooie luchtige humus. Humus houdt vocht goed vast, zit vol voedingsstoffen en is luchtig. Ideale grond dus.

Stap 5: Veeg na de winter overtollig materiaal aan de kant
Je zult zien dat bladeren vaak na een aantal dagen tot weken verdwijnen als ze op de grond of op je gazon liggen. Is de laag dikker of heb je ook ander tuinafval op de grond liggen, dan zal het langer duren. En dat is alleen maar mooi, want je wilt de aarde de hele winter beschermen. Als je na de winter wilt beginnen planten in je tuin te zaaien, dan kun je ter plaatse de laag plantenresten een beetje opzij schuiven. Je zult prachtige luchtige zwarte aarde aantreffen. Woon je op klei, dan zal de grond luchtiger zijn dan je gewend bent. Woon je op zand, dan zal de grond meer voeding bevatten en beter vocht vasthouden. Zaai of plant gewoon door de laag plantenresten heen. Bij hele tere kiemen is het verstandig wat extra ruimte te maken.

Tips voor betere compost

Herhaal
Bodemleven groeit als je het goed te eten geeft. Dus als je dit telkens herhaalt en zorgt dat de grond altijd bedekt is met organisch materiaal, zul je een steeds rijker bodemleven krijgen en zal dat het organisch materiaal steeds sneller voor je composteren. Ik heb een klein stukje voortuin van nog geen vierkante meter dat compleet dood was. Niks wilde er groeien en er was geen worm te bekennen. De eerste laag bladeren duurde lang om te verteren. De tweede laag ging al sneller. En na een paar lagen was de bodem helemaal levendig, luchtig en gezond.

Stop met spitten
Spitten is zinloos. De wormen maken de bodem al luchtig voor je en mest of compost ‘onderwerken’ heeft alleen zin als je direct op slechte grond iets wilt verbouwen. Als je de bodem structureel van bovenaf voedt, zal er structureel voldoende voeding dieper in de bodem zitten. Dat scheelt weer een zere rug.

Oogst de bladkorven van de gemeente
In veel gemeenten staan in oktober bladkorven in de wijken. Mensen die bovenstaand nog niet doorhebben, harken netjes alle bladeren uit hun tuin en doen die in de korf. Als je volgend seizoen wat extra voeding in je tuin wilt, kun je die dus in oktober zo uit de bladkorf halen en in je tuin kwakken. De mensen die het voor je hebben opgeharkt, zullen in maart allemaal zakjes compost bij het tuincentrum kopen.

Pro tips voor nog betere gratis compost

Vind bronnen van organisch materiaal
Hou je ogen open voor andere bronnen van organisch materiaal. Zeker als je een grotere tuin hebt waar het bodemleven achterstallig onderhoud heeft, kan het verstandig zijn om meer organisch materiaal van anderen te scoren. Dat is vaak heel makkelijk. Buren zien gemaaid gras vaak als afval. Maar ook snoeiafval werkt vaak prima om je tuin direct mee te bemesten. Als je een grote tuin hebt en het niet erg vind dat het wat rommelig is, kun je hele takken in de tuin leggen. Heb je een kleinere tuin, dan raak ik aan alleen het blad en lichter materiaal te gebruiken. En ook in de keuken zul je geschikt materiaal hebben. Denk aan de bladeren van de bloemkool en dat harde stukje van de krop sla. Ik zou alleen de groene bladachtige delen gebruiken. Verwerkt (gekookt) eten, vlees en zuivel en dergelijke kun je beter niet zomaar in je tuin leggen. Dan kun je beter toch een composthoop of bokashi gebruiken of de GFT-bak.

Hou de koolstof:stikstof (C:N) balans in de gaten
Een ideale bodem heeft een mooie balans tussen koolstof (C) en stikstof (N). Een balans van 20 tot 30 tot 1 is perfect. Verse bladeren van bomen zitten rond de 30/1, dus dat kan net. Maar droge bladeren zitten rond de 50/1. Dus ze bevatten in verhouding te veel koolstof of te weinig stikstof. Dan kan leiden tot ‘Stikstof diefstal’ door microben. Die zijn namelijk sneller dan de wortels van planten. Door de hoeveelheid koolstof groeit het aantal microben hard, maar ze hebben ook stikstof nodig en onttrekken dat uit de bodem. Daardoor komen planten juist nog moeilijker aan stikstof. De oplossing is simpel. Gebruik alleen verse bladeren en/of gooi er wat extra ‘groen’ materiaal bij (echte compostfreaks werken met bruine en groene materialen). Denk aan stukken appel (21/1), klavers (18/1), gemaaid gras (15/1), groenteafval uit de keuken (12/1). Pas op met alle droge bruine dingen zoals hooi, stro en houtsnippers. Die hebben juist nog meer koolstof.

Koffieprut is een ideale meststof
Kijk je in het tuincentrum op de verpakking van bemesting, dan zul je meestal de letters NPK zien staan met een verhouding ertussen. De N staat voor Stikstof, de P voor Fosfor en de K voor Kalium. En laten die nou alle drie in koffieprut zitten en ook nog in een vrij ideale verhouding (N = 2,3%, P = 0,06% en K = 0,6%) en dan krijg je er ook nog gratis magnesium en koper. Gooi koffieprut dus nooit weg, maar knikker het in de tuin tussen je planten. Het enige waar je een beetje op moet letten is dat je niet te veel in korte tijd op dezelfde plek strooit omdat koffieprut een beetje zuur is. Verder houden zowel slakken als katten niet van koffie.

Blad van eiken verzuurt de grond
Sommige bladeren bevatten looizuur. De eik bijvoorbeeld. Daardoor zal na verloop van tijd de bodem onder (of ten noordoosten van) een eikenboom verzuren. Dat kan lastig zijn als je daar planten probeert te groeien die slecht tegen zuur kunnen. Maar het kan ook een juist strategie zijn als je er bijvoorbeeld bessen wilt kweken die van lichtzure grond houden.

Blad van walnoten remt de groei
Walnotenbomen bevatten een stofje dat muggen verjaagt. Ideaal dus als je bij water woont. Maar dat zelfde stofje remt ook de groei van andere planten. Dus als je veel blad van een walnoot gebruikt als compost, dan zal de groei volgend jaar tegenvallen.

Remi van Beekum

Permacultuur/voedselbos @ De Hommelgaard

In het dagelijks leven is Remi als Kiemfabriek vooral interim marketeer voor bedrijven en organisaties die de wereld wat mooier maken. Soms rond strategie of management en soms met de handen aan de knoppen in bijvoorbeeld campagnes. Thuis heeft Remi samen met Cecile en Emily een eigen voedselbos en permacultuurproject de Hommelgaard in een klein dorpje in Drenthe. Veel artikelen zijn vooral daarop geïnspireerd.