Huis & Tuin

Te kleine tuin voor compost? Probeer Bokashi (mijn ervaringen)

Compost wordt onder tuiniers ook wel het zwarte goud genoemd. Goede compost zorgt voor een gezonde bodem vol voedingsstoffen en een gezond bodemleven waarop planten goed groeien en de oogst goed is. Maar in een kleine tuin is vaak geen plek voor een composthoop. Je zult dan compost moeten kopen, terwijl je tegelijk de benodigde voedingsstoffen in de kliko aan de straat zet. Zonde! Heb je een kleine tuin en wil je toch zelf je organische afval omzetten naar voeding voor de grond, dan kan Bokashi de oplossing zijn. Bokashi belooft geurloze Japanse fermentatie van je keukenafval. Ik probeerde het uit.

Wat is Bokashi?

De eerste keer dat ik Bokashi tegenkwam, op de biobeurs in Zwolle in 2016, dacht ik dat het een hip merk compost was. Maar Bokashi blijkt een eeuwenoud Japans woord voor “goed gefermenteerd organisch materiaal”. Alleen is er sinds kort een merk dat Bokashi in handige keukenemmers naar Nederland heeft gehaald. Bokashi maak je door je keukenafval of ander organisch materiaal dagelijks te verzamelen in een Bokashi-emmer. Elke dag voeg je daar een schepje Bokashi-starter aan toe, waarmee je het afbraakproces op gang brengt.

Bokashi-starter

Bokashi-starter is poederig, kurkachtig spul. Het wordt gemaakt van tarwezemelen waarin micro-organismen, zoals actieve bacteriën, schimmels, merkzuren en gisten, zitten. De precieze samenstelling zal per leverancier wat verschillen. Die gaan je GFT-afval te lijf voordat rottingsprocessen op gang komen. Daardoor is het maken van Bokashi bijna geurloos. Of beter gezegd. Het stinkt niet, maar geeft na een tijdje een zoet-zure geur zoals ook vrijkomt bij gistingsprocessen zoals bij het maken van bier, brood of wijn.

Bokashi-starter

Verschil Bokashi en compost

Fermentatie is een ander biologisch proces dan composteren en rotten. Een composthoop werkt op basis van aerobe bacteriën. Die halen zuurstof uit de lucht en breken het organisch materiaal af. Daarbij kan de composthoop heet worden en komen gassen zoals methaangas en co2 vrij. Vandaar dat je composthopen vaak ziet dampen. Dat is dus slecht voor het milieu en zorgt ervoor dat een deel van de energie in de compost vervliegt. Bokashi werkt anaeroob, dus zonder zuurstof uit de lucht te halen. De temperatuur loopt nauwelijks op en de energie in het organisch materiaal blijft dus behouden. Daarbij vervliegt dus ook geen co2 of methaangas. Ook omdat het hele proces in een gesloten Bokashi emmer plaatsvindt. Door in plaats van compost, Bokashi te maken, spaar je dus het milieu en hou je meer voeding over om je tuin te bemesten.

Kosten en aanschaf Bokashi

Om zelf thuis Bokashi te kunnen maken in je keuken, kun je een Bokashi-emmer kopen. In Nederland kon ik eigenlijk maar één merk vinden: EM Bokashi. Je kunt ze los kopen of in een set. Ik koos de Bokashi-set met 2 emmers inclusief een zak Bokashi-starter/ferment van een kilo. Je krijgt daar ook twee bakjes, een stamper (zie uitleg verderop) en stickers bij. Bij eco-shop Waschbär betaalde ik € 69,95 (artikelnummer 2897 800 58). Omdat je een gevulde Bokashi-emmer twee weken moet laten rusten, is het handig om er twee te kopen. Je kunt dan de ene emmer later rusten terwijl je de volgende vult en andersom. Met één emmer kan het natuurlijk ook, maar dan heb je om en om periodes waarin je je keuken- en tuinafval in de kliko moet gooien.

Praktisch: een Bokashi-emmer in de keuken

De Bokashi-emmer is 37,5 centimeter hoog, 34 centimeter breed en 27,5 centimeter diep. Een flinke emmer dus. Maar als je een beetje een ruime keuken hebt of een plekje kunt vrijmaken in een bijkeuken, moet het lukken. Bij ons staat hij gewoon op het aanrecht in een hoek. Het fermentatieproces gaat het beste bij kamertemperatuur. Dus je zou hem een deel van het jaar ook in een schuur of onverwarmde ruimte kunnen zetten, maar in de winter kan dat niet. In mijn ervaring is de Bokashi daadwerkelijk geurarm. Als hij dicht zit, ruik je niks. Maar op het moment dat je hem open doet om er keukenafval in te doen, komt er wel wat geur vrij. Soms is dat nagenoeg geurloos, later in het proces ruikt het zoetzuur.

Bokashi in de praktijk: Mijn ervaring met het maken van Bokashi

Het recept voor bokashi is eenvoudig:
1) Schep 20 gram Bokashi-starter in de lege emmer.

2) Snij keukenafval dagelijks in kleine stukjes (tip: ik was eigenwijs en deed er eerst ook grote stukken in. Niet doen, dat is later lastiger verwerken in je tuin) en spreid die in een laag uit.

3) Stamp het aan met de bijgeleverde stamper zodat de lucht eruit gaat. Daarmee voorkom je dat het per ongeluk toch gaat rotten en stinken. (tip: Ik werd een beetje lui en sloeg dit een paar keer over en toen begon de emmer inderdaad wat te ruiken, netjes elke dag stampen dus)

4) Strooi 20 gram Bokashi-starter over het keukenafval en doe de emmer weer dicht.

5) Tap twee keer per week eventueel vocht af. Dat kun je eenvoudig doen met het bijgeleverde bakje en het kraantje onderaan. Dat vocht is rijk aan voedingsstoffen en kun je verdund gebruiken als mest voor kamerplanten of hongerige planten in je tuin.

Het vocht uit de Bokashi is soms troebel soms helder en kan gelig en soms zelfs rood zijn

6) Herhaal dit tot de emmer voor 90% vol is, strooi een dubbele dosis Bokashi-starter, doe de deksel erop, schrijf de datum op een papiertje en wacht twee weken. Blijf in die weken wel aftappen.

Na twee weken kun je in de emmer kijken en zul je een zoetzure geur ruiken. Op het eerste gezicht is er in de emmer nauwelijks wat veranderd. Het keukenafval ziet er nog bijna hetzelfde uit als toen je het erin deed. Maar de micro-organismen hebben wel degelijk hard gewerkt en je keukenafval grotendeels voor je afgebroken. Het laatste stukje gebeurt in de grond en de Bokashi kan nu als mest in je tuin worden gebruikt.

Bokashi na twee weken gesloten fermenteren

Bokashi gebruiken in de (kleine) tuin

Als je zelfgemaakte Bokashi klaar is, kun je het gebruiken in je tuin. Het beste kun je het ingraven. Door er een laagje aarde overheen te leggen, gaat het fermentatieproces onder de grond door. En bodemleven zoals bacteriën en wormen zullen het verder afbreken en verspreiden door de grond. Als je direct wilt planten, kun je het beste net naast de Bokashi planten. Wil je er overheen planten, wacht dan een week of twee. Hou er ook rekening mee dat de Bokashi nog bestaat uit stukjes. Bij sierplanten en bovengrondse moestuingewassen maakt dat niet uit. Maar worteltjes groeien om de stukjes heen. Zaai je worteltjes op de Bokashi, dan krijg je dus kronkel-wortels. Net zo lekker, maar minder mooi.

Bokashi in een teil

In mijn kleine tuin gebruik ik een hoop potten, bakken en teilen. Daarin doe ik vaak een laagje grind voor de drainage, een laagje worteldoek, een laagje tuinaarde. Daarop gaat een dikke laag Bokashi, gevolgd door meer tuinaarde. Na een week of twee zaai of plant ik in. Kruiden, bonen, mais, rucola, meiraapjes, bietjes en bloemen doen het er prima op.

Bokashi in een balkonbak

Ook heb ik een verhoogd groentebed in de tuin waarin ik een mix van salades, uien, bietjes, wortels en dille heb gezaaid. Daarin werkt het hetzelfde.

Bokashi in een verhoogd groentebed in de moestuin

Waar laat je de Bokashi in zomer en herfst?

Ik kocht mijn Bokashi-emmers in de winter en gebruikte de Bokashi in februari, maart en april om mijn tuin te bemesten voor het nieuwe tuinseizoen. Inmiddels is het mei en staat de tuin vol mooie en lekkere planten. En dat brengt me op een nadeel van de Bokashi: Ik kan het niet meer kwijt. Je moet de Bokashi onderwerken in de grond. Maar mijn kleine tuintje staat vol en er is geen open grond meer over. Daarom ben ik gestopt met het maken van Bokashi en gaat het keukenafval weer in de GFT-bak. In de winter ga ik weer verder. Dat is wel een flink nadeel van Bokashi wat ik niet voorzien had.

Heb je een grote tuin met composthoop, dan zou je Bokashi kunnen blijven maken. Je kiepert het dan telkens op de composthoop. De Bokashi zal helpen de compost sneller te verteren. Maar in dat geval kun je je afvragen of je de Bokashi niet beter kunt overslaan en het direct op de compost kunt gooien.

Ervaring met Bokashi en advies

In mijn ervaring is het zelf maken van Bokashi eenvoudig. De eenmalige investering in een Bokashi-emmer en jaarlijkse investering (€ 14,95) in Bokashi-starter verdien je terug doordat je geen compost meer hoeft te kopen. En je produceert minder tuin- en keukenafval. Het is goed te doen in een bescheiden keuken en met een kleine tuin, al zul je dan niet het hele jaar rond Bokashi maken. De planten in mijn tuin worden er blij van en groeien hard.

Remi van Beekum on LinkedinRemi van Beekum on Twitter
Remi van Beekum
Permacultuur/voedselbos @ De Hommelgaard
Permacultuur/voedselbos @ de Hommelgaard | Ondernemer @ Kiemfabriek | online communicatie voor duurzame/sociale bedrijven | gitaarmuziek | duurzaamheid | man van Cecile | vader van Emily | Eext/Drenthe