Huis & Tuin

Koken op een houtfornuis: mijn ervaringen en ideeën

Sinds een jaar koken wij op een houtfornuis. Precies in het midden van het huis dat ik aan het bouwen ben staat het fornuis. Een gas- of electrisch fornuis zou je niet zo snel centraal in het huis zetten. Voor een houtfornuis is dit een goede plek. Koken op een houtfornuis heeft iets nostalgisch. Het heeft iets van comfort, karakter. en gezelligheid. Het eten -vooral taarten- wordt beter gaar en smaakt lekkerder. Al na de eerste dag wilden we niet meer anders.

Een houtfornuis in het hart van het huis geeft een prettige stralingswarmte. In de zomer koken wij er ook op. Doordat ons huis een dikke kleivloer heeft wordt het nooit echt te warm. Tijdens het koken kan de lucht temperatuur bij het fornuis behoorlijk oplopen, maar direkt als je geen stookhout meer aanvult zorgt de koelte van de vloermassa voor een aangenaam binnenklimaat.

houtfornuis2

Tijdens het koken ben je voortdurend met pannen aan het schuiven. Recht boven het vuur breng je iets aan de kook en vervolgens kan je de pan naar achter zetten om verder te pruttelen. Daar staat ook altijd een theepot met een warme kop thee. De oven is lastiger onder controle te krijgen, maar na wat oefenen ontstaat een gevoel voor de hoeveelheid hout en luchttoevoer om de gewenste temperatuur te bereiken. In de oven kun je, met de klep open, appels en tomaten drogen. In de dichte oven poffen wij kastanjes. Naast het fornuis is een plek om deeg te laten rijzen. Links en rechts van het fornuis maak ik nog een meubeltje hiervoor. Ook wil ik de houtvoorraad en een vak met splinters voor het aanmaken daar onderbrengen. Rond de houtvoorraad ontstaat altijd een hoop troep. Een groot vak waar je af en toe een voorraadje in kiept is ideaal.

Goed droog hout en een riante voorraad splinters maken dat je het fornuis in een paar minuten aan de praat hebt. Dit betekent ook dat er eigenlijk geen rook uit de schoorsteen komt. Als het fornuis goed begint te branden, zie je buiten alleen nog maar trillende hete lucht uit de schoorsteen komen.

Ik heb een rechte schoorsteen gemaakt die dubbelwandig en geïsoleerd is bij de doorvoer in het dak. Het kapje zit er met een klemsysteem op. Bovendien heb ik een plat dak. De schoorsteen vegen is op deze manier minder werk dan het fornuis zelf van binnen schoonmaken. Om het fornuis op te starten, zet je een klep open zodat er een zo kort mogelijke route naar de schoorsteen ontstaat. Als het fornuis op temperatuur begint te komen, kan de klep dicht en gaan de verbrandingsgassen helemaal rond de oven en dan via de schoorsteen naar buiten.

houtfornuis3

Koken op hout staat symbool voor een andere manier van leven. Een leven waarbij er meer tijd is voor echte dingen. Er staat altijd een ketel voor thee. In het fornuis zit een voorraad warm water voor een afwas en ’s ochtends komt er een grote plaatstalen ‘de Buyer’ koekenpan op het fornuis en iedereen bakt zijn favoriete pannenkoekjes zonder tarwe. Deze pan is gemaakt van staal met een hoog koolstof gehalte. Na een korte ‘inbak’ periode blijft er niets meer aan de bodem plakken, mits die voldoende heet is. Geen aluminium teflon pan die na een jaar al versleten is, maar een pan die waarschijnlijk door onze kleinkinderen ook nog gebruikt zal worden. Ons houtfornuis is vermoedelijk uit de jaren 50. Er zitten geen onderdelen aan die stuk kunnen en onderhoud is nauwelijks nodig. Alles bij ons staat in het teken van ouderwetse degelijkheid.

Naast het koken dient het houtfornuis als verwarming. De norm die ik voor mijzelf hanteer voor huizen in de toekomst, is die van een ‘passief’ huis. Dit wil eigenlijk zeggen dat het huis geen echte kachel meer nodig heeft. Het energieverbruik voor een huis van 100m² ligt dan onder de 1500 kWh per jaar. Dit is ongeveer evenveel als de lichaamswarmte van 2 personen. In praktijk betekent dit dat een houtfornuis eigenlijk teveel warmte geeft en dat je bijna het hele jaar door af en toe een raam openzet.

Waar ik dan ook aan wil werken is een verbeterd ontwerp voor een houtfornuis. De warmte moet zo goed mogelijk gebruikt worden om het voedsel te verwarmen. Een klein en gesmoord vuurtje aanhouden geeft alleen een hoop roet uit de schoorsteen. Pas bij 1000 graden is er een echt volledige verbranding. Pellets oftewel geperste houtkorrels kan een interessant alternatief zijn als brandstof. De houtkorrels kunnen worden gemaakt van afval van zagen en schaven, of van snoeien. Doordat de houtkorrels een veel lager vochtpercentage hebben dan geklooft hout, kan zelfs met een klein vuurtje een behoorlijk rendement gehaald worden. Verder kan de brandstof goed gedoseerd worden.

Aandachtspunt is bij houtkorrels wel de produktie zelf. Op het moment wordt dit gedaan met een krachtige pers die houtpulp door een matrijs perst. Deze pers is elektrisch en in Frankrijk betekent dit dat ik in feite een houtfornuis op kernenergie aan het stoken ben. Ik denk dat we op zoek moeten naar een tussenweg, waarbij minder electrisch vermogen voor fabrikatie nodig is.

Dit sluit vooral aan bij een zéér goed geïsoleerd huis. Per jaar zou je maar 300 kg hout korrels nodig hebben voor de verwarming in de winter. Een gemiddeld Nederlands huis gebruikt 10 keer zoveel. Minder verbruiken staat centraal, vooral omdat er nou ook weer niet zo veel hout voorhanden is.

Een bos levert ongeveer 3m3 hout per ha in een jaar. Als je uitgaat van 600kg/m3, dan is een halve kuub voldoende voor één huishouden. Nederland heeft één miljoen hectare weiland. Als je die vol zou planten met bomen, kun je dus 6 miljoen huishoudens van warmte voorzien. Dit betekent alleen dat alle huizen véél en véél beter geîsoleerd moeten worden en dan heeft Nederland 8 miljoen huishoudens en niet 6. Dit geeft wel aan dat we erg ver af zitten van autonomie en duurzaamheid. We leunen nog zwaar op gas en aardolie. Een passief huis, met een houtfornuis, is in ieder geval een goed uitgangspunt. Als we vervolgens het electra verbruik enorm verminderen, kunnen we ons bijna redden zonder hulp van buitenaf. Een paar zonnepanelen per huis en de grote windmolens kunnen industrie en bedrijven van energie voorzien.

Een ander punt van aandacht is dat bij veel houtkachels en fornuizen de lucht vanaf binnen wordt aangezogen en via de schoorsteen het huis verlaat. Je zult dus in een potdicht passief huis een raam open moeten zetten om deze lucht toe te voeren. Beter is natuurlijk om via een gebalanceerd ventilatiesysteem de lucht naar binnen te halen, maar het blijft een beetje dweilen met de kraan open. In mijn huis heb ik een grote buis in de grond aangebracht voor de toevoer van verbrandingslucht direkt van buiten, zonder dat ik het huis leeg trek.

houtfornuis1

Koken op electra is duur en inefficiënt. De electriciteit wordt kilometers getransporteerd. Ook heb ik nog steeds mijn twijfels over het effect op voeding van 50Hz frequenties, om over de effecten van een magnetron nog maar te zwijgen. Koken op gas heeft ook nadelen. Een gasvlam schijnt enorm veel fijnstof te produceren. Toch is hier weinig over te vinden in de literatuur. Koken op hout geeft ook fijnstof, maar als je de kachel snel goed heet stookt valt dit mee. De verbrandingsresten komen in ieder geval niet in je huis terecht. Als je met een hele stad op hout wilt stoken, zal er nog het nodige aan het ontwerp voor een houtfornuis verbeterd moeten worden. Ook vormt de aanvoer van hout een apart probleem. Gas en electra zijn in de stad direct voorhanden.

In de praktijk is een houtfornuis dan ook meer iets voor op het platteland. De hele manier van koken zou je moeten aanpassen op de manier van stoken. Koken volgens de seizoenen, meer rauw in de zomer. Suddergerechten en soepen als de kachel langer brandt in de winter. In voor- en naseizoen is koken in de ochtend handig en om een uur of één warm eten. Het huis is dan opgewarmd na een nacht afkoelen. ’s Avonds een maaltijd die snel gaar is. Een houtfornuis geeft mij, net als een eigen moestuin en zelf chutney maken, dat eigenwijs blije gevoel.

Peter Blok on Wordpress
Peter Blok
Architect, maar vooral bouwer. Op zoek naar het handgemaakte gevoel en karaktervolle interieurs. Met aandacht voor details, alsof een huis een groot meubel is. Gebruikmakend van gezonde en lokale materialen. Een huis als een warme wollen jas, een plek om tot rust te komen.