Planten voor bijen in het vroege voorjaar; bijenplanten februari, maart en april
Wil je hommels, solitaire bijen, vlinders en andere bestuivende insecten een handje helpen in je tuin? Er zijn veel planten die nectar en/of stuifmeel maken waarmee je dat kunt doen. In veel tuinen bloeit er veel tussen april en juli. Maar met name in het vroege voorjaar en de nazomer/herfst zijn bloeiende planten op veel plekken schaars. Terwijl bijen en vlinders juist dan vaak wel wat extra kunnen gebruiken. Onderstaande lijst tuinplanten voor bijen is speciaal gericht op het einde van de winter en het vroege voorjaar: bijenplanten voor in de tuin die bloeien in februari, maart en april.
Wat hebben bijen nodig aan het eind van de winter en in het vroege voorjaar?
Waarom is het zo belangrijk om specifiek planten te planten die in februari en maart bloeien? Dat ligt aan de soort.
- Hommels. We hebben in Nederland 29 soorten hommels waarvan ruim de helft zeldzaam tot zeer zeldzaam is. Hommels leven in een volk. De koningin begint in het voorjaar een nest. Vaak in een oud muizenholletje, soms in een verlaten nestkastje. Dat volk groeit tot enkele honderden hommels. Aan het eind van de zomer/begin van de herfst worden nieuwe koninginnen geboren. Die paren al snel en overwinteren vervolgens op verstopplekjes onder de grond, onder bladeren enz. De rest van de hommels gaat dood. Pas in het (vroege) voorjaar komen de koninginnen weer tevoorschijn en stichten ze een nieuw nest. Als zo’n koningin in februari of maart uit winterrust komt, is ze verzwakt en hongerig. Ze moet snel energie (nectar) hebben om aan de slag te gaan een nestplek te vinden en een nest te bouwen. Vervolgens heeft ze proteïne (stuifmeel) nodig om de larven te voeren. Vroeg bloeiende planten zijn dus essentieel voor een succesvolle start van het hommelseizoen.
- Solitaire bijen. Het gros van de wilde bijen in Nederland en België is solitair. In Nederland zijn dat zo’n 320 soorten. Ze nestelen meestal ondergronds en een klein deel ook in bijenhotels en dood hout. De vrouwtjes maken zelf een nest met broedcellen. Individuele bijen leven vaak maar een week of 4 tot 6 als volwassen bij (imago). Veel soorten zijn dus maar een maand of 2 tot 3 aanwezig. Gehoornde metselbij vliegt bijvoorbeeld alleen van maart t/m mei. Klimopbij vliegt van eind augustus t/m oktober. De bloeitijd van de planten in je tuin en naaste omgeving bepaalt dus mede welke soorten er kunnen voorkomen. Bloeit er weinig in het vroege voorjaar? Dan komen soorten die dan actief zijn in jouw tuin/buurt waarschijnlijk niet voor.
- Honingbijen. Honingbijen zijn slechts 1 van de 350 soorten bijen in Nederland. Ze zijn niet inheems, worden door imkers gehouden, hebben weinig met Nederlandse natuur te maken en ze concurreren zelfs met inheemse wilde bijen om eten. Wil je de bijen helpen, dan focus je dus vooral op hommels en solitaire bijen. Maar als er een imker in de buurt zit, zullen er ook honingbijen op je planten vliegen en kun je veel van onderstaande planten ook gebruiken om de imker wat te helpen.
Lijst met bijenplanten voor de het vroege voorjaar
En dan nu de beloofde lijst met tuinplanten voor bijen (en vlinders en andere bestuivende insecten) die bloeien in het vroege voorjaar of zelfs al aan het eind van de winter. De lijst is absoluut niet compleet en gericht op de tuin. Veel genoemde soorten zijn niet inheems. Voor bestuivers is dat doorgaans geen probleem (want planten willen bestoven worden en hebben dus geen verdediging tegen bestuivers). Wil je naast bestuivende insecten ook andere insecten zoals kevers en rupsen helpen, dan raad ik aan vooral inheemse planten te selecteren.
Winterakoniet – Eranthis hyemalis
Winterakoniet bloeit vaak in januari en februari al. Vaak is dat té vroeg voor bijen en zal de plant weinig bezoekers krijgen. Maar eens in de zoveel jaar is er ineens in februari een warme periode waardoor een aantal bijensoorten vroeger dan gebruikelijk verschijnen. Dan kan deze stinzenflora ineens nuttige voeding vormen. Winterakoniet doet het goed in de schaduw en past in bijna elke tuin wel ergens onder een struik.
Gevlekt longkruid – Pulmonaria officinalis
Gevlekt longkruid is een inheemse plant maar er zijn ook allerlei varianten voor tuinen te koop. Longkruid bloeit meestal in maart met blauwe, paarse of rozerode trompetvormige bloemen. Longkruid is een prima bodembedekker en die het goed doet in de schaduw. Dus net als winterakoniet past ook longkruid in bijna elke tuin wel onder een boom of struik. Tijdens de bloei zijn de meeste andere planten nog niet eens in blad.
Krokus – Crocus
De meeste krokussen bloeien tussen februari en april. Ze zijn populair bij hommels en vroege bijensoorten. Koop altijd biologisch gekweekte bloembollen, want er worden veel pesticiden gebruikt in de bollenteelt. Krokus kun je in een perk planten. Maar veel soorten doen het ook prima in een gazon. Ze bloeien dan voor het gras wezenlijk zal groeien. Na de bloei kun je beter nog even om ze heen maaien tot het blad verdord is. De plant is dan nog bezig de bollen voor volgend jaar te vormen.
Honingbes – Lonicera caerulea
Veel mensen kennen de honingbes niet en dat is zonde, want het is een fantastische plant voor bijna elke tuin. Het zijn kleine struikjes die 1,5 tot 2 meter hoog worden. Ze bloeien in maart/april met geelwitte bloemetjes die populair zijn bij hommels en bijen met een lange tong. In mei/juni kun je er heerlijke bessen van eten die wat weg hebben van blauwe bes. Op dat moment zijn de aalbessen, kruisbessen en frambozen nog niet rijp, dus honingbes is doorgaans de eerste bes van het jaar. Ze zijn niet zo bekend, omdat de bessen na het plukken maar enkele uren lekker blijven. De supermarkt heeft er dus niks aan. Maar in je tuin is dat geen probleem. Een kleine, makkelijke struik die goed is voor bijen én gratis eten oplevert. Wie wil dat nou niet in de tuin?
Wilg – Salix
Er bestaan veel soorten wilg. Vaak worden het forse bomen en dat maakt veel soorten minder geschikt in een kleine tuin. Maar door de combinatie van nectar én stuifmeel aan de katjes zijn wilgen in Nederland erg belangrijk voor ontwakende hommelkoninginnen. Heb je de ruimte en wil je bijen in de buurt helpen? Plant dan een wilg. Veel soorten bloeien in maart/april. Er zijn ook wat soorten die kleiner blijven. Zoals Zwitserse bolwilg/ dwergwilg (Salix helvetica) die nog geen meter hoog wordt. Of een mannelijke boswilg (Salix caprea Atlas) die 2 tot 5 meter kan worden. En katwilg (Salix viminalis) die 3 tot 6 meter kan worden. Er bestaat ook kruipwilg die als bodembedekker groeit, maar die bloeien wat later.
Gele kornoelje – Cornus mas
Gele kornoelje is inheems, maar niet algemeen. De plant bloeit soms in februari al, maar sowieso in maart. De struiken worden zo’n 4 tot 6 meter hoog. De gele bloemen verschijnen al voor het blad wat er prachtig uit ziet. De rode vruchten in het najaar zijn eetbaar. Je kunt er bijvoorbeeld jam van maken. Op zure grond doet gele kornoelje het wat minder. Dus plant hem op kalkrijke grond of voeg wat kalk toe. Als gele kornoelje gezond groeit, zal de bloei beter zijn en meer bijen aantrekken.
Sleedoorn – Prunus spinosa
Sleedoorn is een prachtige, eetbare, inheemse plant. Het is een naaktbloeier die eerst bloeit en pas daarna blad vormt. Dat maakt de bloei van sleedoorn in april prachtig. En de plant trekt dan veel bijen en ook vlinders aan. Hagen met sleedoorn erin bieden vaak nestgelegenheid aan vogels en in het najaar zijn de bessen ook populair bij vogels. Een nadeel van sleedoorn in een tuin is dat de plant wortelopschot maakt. In de buurt van de plant komen dan ineens nieuwe planten uit de bodem omhoog. Dat kan vervelend zijn als er andere gewenste planten naast staan. Zelf plant ik sleedoorn wel graag aan, maar alleen op plekken waar sowieso al minimaal twee keer per jaar langs gemaaid wordt. Bijvoorbeeld in een haag met aan de ene kant een berm en aan de andere kant een wandelpad/graspad. Maar dan heb je ook wat! Want sleedoorn is erg nuttig voor bijen, vlinders, vogels en het oog.
Blauwe druifjes – Muscari
Weer zo’n plantje dat veel mensen wel kennen of al in de tuin hebben. Blauwe druifjes bloeien in maart en april al en worden dan vaak goed bezocht door hommels en soorten bijen met een lange tong. Ze vermeerderen zich vaak vanzelf en geven wat kleur aan de tuin als en verder nog weinig te zien is. En voor veel soorten bijen zorgen ze voor nectar. Ik zie er vooral soorten op met een lange tong, zoals hommels. Vaak bungelen de bijen vrolijk aan de blauwe druifjes.
Mahonie/Mahoniestruik – Mahonia aquifolium
Mahonie is populair bij gemeentelijke groendiensten. Je ziet ze vaak in perkjes in woonwijken. Het is een makkelijke plant die groen blijft in de winter en door de stekels de kans op olifantenpaadjes erg klein maakt. De bloei is in maart en april met mooie gele bloemen waar allerlei bijen op af komen. Er zijn verschillende soorten te koop. Sommigen blijven ongeveer een halve meter, anderen anderhalve meter. En de vruchten zijn ook voor ons eetbaar.
Voorjaarsheide – Erica carnea
Voorjaarsheide is een verre neef van onze inheemse dopheide. Kan van januari tot april bloeien en wordt dan ook door verschillende bijen bezocht. Groeit het beste op zure zandgrond. Bij heide moet je altijd even checken of de cultivar wel goed tot bloei komt. Ze hebben soorten gekweekt die enorm lang ‘bloeien’. Maar feitelijk gaan de bloemen nét niet helemaal open en blijven ze heel lang in dat stadium. Ze lijken voor onze ogen te bloeien, maar een bij heeft er dan niks aan. Kies bij twijfel een wilde, ongecultiveerde soort. Dat wekt voor bijen en andere insecten eigenlijk altijd beter.
Amandel en Perzik – Prunus dulcis en Prunus persica
Amandel en perzik zijn nauw aan elkaar verwant en bestuiven elkaar. Je verwacht ze misschien niet in Nederland, maar door klimaatverandering doen ze het hier steeds beter. Afhankelijk van de soort worden ze vaak zo’n 3 tot 5 meter hoog. Ze groeien vrij smal, dus ze worden niet zo breed als appels en peren vaak worden. De bloei is in maart/april en perzik en amandel worden dan druk bestoven door hommels, honingbijen en solitaire bijen. Ze zijn wat vatbaar voor late nachtvorst. Maar er zijn ook jaren waar perzik en amandel al bestoven zijn voor de appel en peer bloeien en de hete en droge zomer zorgen dat perzik en amandel het beter doen dan de appels.
Aalbes/rode bes – Ribes rubrum
Aalbes, ook wel rode bes genoemd, bloeit in april en mei en is inheems. De bloei is wat onopvallend, maar is wel populair bij allerlei bijen en andere insecten. En in juli wordt je beloond met heerlijke bessen. Die kun je zelf eten en wat je laat hangen wordt door merels en andere vogels voor je opgegeten. Wil je lekker veel bessen? Snoei dan in de winter een flink deel uit de struik. Het beste kun ja 5 a 6 stevige hoofdtakken overhouden. Wordt een tak na 4 a 5 jaar té oud, knip die dan ook af en laat een jonge scheut die plek overnemen.
Meidoorn – Crataegus
Meidoorn. Ook al zo’n prachtige inheemse plant. In tegenstelling tot wat de naam doet vermoeden, bloeit die vaak eind april al. Een bloeiende meidoorn kan dan zoemen van de bijen en geurt heerlijk. Het is wel een forse plant. Eenstijlige meidoorn kan een 8 tot 10 meter hoog boompje worden. Tweestijlige meidoorn vormt meer een grote struik van 3,5 tot 4,5 m hoog. Meidoorn doet het ook goed in een inheemse landschappelijke haag trouwens. Maar als je regelmatig snoeit komt de plant niet in bloei en hebben bijen er niks aan. Als de haag iets wilder mag worden, kun je meteen na de bloei (juni) snoeien. De plant groeit daarna weer wat uit en bloeit het volgende jaar op die nieuwe scheuten.
Een bloeiboog voor bijen
Door goed te letten op de bloeitijd van planten en de ‘gaten’ in bloei zo goed mogelijk op te vullen, creëer je een mooie bloeiboog. Je probeert zo in een lang seizoen op alle momenten verschillende bloeiende planten voor bijen en andere bestuivers in de tuin te hebben. Meer over de ‘bloeiboog’ lees je hier.
Bijenplanten voor elk seizoen
Bovenstaande lijst met planten voor bijen in het einde van de winter en het vroege voorjaar is natuurlijk niet compleet. Maar het zijn wel tuinplanten die het bijna altijd goed doen, je tuin mooier maken en bijen en vlinders blij maken. Ben je ook benieuwd naar goede planten voor bijen in de nazomer en herfst? Check dan deze lijst met bijenplanten voor het najaar.
