Het leek zo’n goed idee. Een bodembedekker met vrolijke kleurtjes die het zelfs in dat natte schaduwrijke plekje achterin de tuin zou doen. Dus kochten we een paar Bonte houttuynia (Houttuynia cordata, ‘Chameleon’/ Moerasanemoon) plantjes. Hij deed het inderdaad erg goed en bedekte in korte tijd een flink stuk van de border. Maar daar bleef het niet bij. Via ondergrondse wortels kwam hij ineens ook tussen andere planten een halve meter verderop omhoog. En zelfs tussen de kieren in het tuinpad. Tijd voor drastische maatregelen voor de hele tuin overwoekerd wordt! In boeken over permacultuur las ik over ‘sheetmulchen’ om onkruid te verdelgen zonder bestrijdingsmiddelen en meteen de bodem weer gezond te maken. Tijd voor een test!

Onkruid zoals zevenblad, houttuynia en boeren gras

Wat onkruid is en wat niet, is subjectief en afhankelijk van je situatie. Veel mensen vinden zevenblad onkruid. Anderen zien het als gratis groente vers uit de tuin (door de Romeinen hierheen gebracht). Persoonlijk vind ik een plant die zo woekert dat hij andere planten verstikt al gauw onkruid. Zeker in een kleine tuin. Er zijn veel soorten onkruid die zich op allerlei manieren kunnen verspreiden. Zaden kunnen van ver komen aanwaaien en kunnen soms jaren overleven in de bodem voor ze ontkiemen. Daarom is het altijd verstandig om de grond bedekt te houden. Wortelonkruid zoals de moerasanemoon in mijn tuin verspreidt zich via horizontaal lopende wortelstokken door de tuin. Ga je daar in spitten, dan kan elk stukje afgehakte wortel uitgroeien tot een nieuwe plant. Spitten vergroot het probleem dus. Ook van dat stevige boeren gras kan erg hardnekkig zijn. In nieuwbouwwijken waar op voormalige weilanden wordt gebouwd, kan dat allerlei andere planten en subtielere grassoorten wegconcurreren.

Sheetmulchen? Wat is dat nou weer?

Sheetmulchen is een techniek die in de permacultuur veel wordt gebruikt om grond te ontginnen. Bijvoorbeeld om van een voormalig weiland (hardnekkig gras) een moestuin of voedselbos te maken. Het gaat een stapje verder dan ‘gewoon’ mulchen waarbij een laag organisch materiaal op de bodem wordt gelegd als bedekking vol voedingsstoffen. Het werkt als volgt:

• Haal voorzichtig de grootste stukken bovengronds onkruid weg (optioneel).
• Bedek de bodem met grote stukken karton. Gebruik karton zonder gekleurde inkt vanwege de giftige stoffen (zwarte inkt is prima).
• Zorg dat de stukken karton minimaal 30 centimeter overlappen en minimaal 30 centimeter verder doorgaan dan je onkruid. Anders groeit het er gewoon onder vandaan.
• Maak het karton nat met een gieter zodat het geen gekke opstaande hoeken heeft.
• Bedek het karton zodat het niet wegwaait. Dat kan met een paar stenen of takken op de hoeken. Maar als je het een beetje mooi wilt houden kun je ook een paar centimeter schone, zaad vrije compost of een laagje cocopeat (cacaodoppen) gebruiken.
• Laat dit minimaal één groeiseizoen liggen.

Onder het karton zal het onkruid proberen te groeien. Maar de jonge scheuten komen niet door het karton heen en de plant krijgt geen licht. Hardnekkige planten kunnen best een tijdje in het donker, maar vroeg of laat hebben ook die fotosynthese nodig. De plant zal uiteindelijk afsterven en composteren. Ondertussen begint aan de bovenkant de compost, cocopeat of ander organisch materiaal verder verteerd te worden. Karton wordt ook gewoon compost, maar dat duurt precies lang genoeg om de planten eronder te verstikken. Je hoeft het dus niet weg te halen, want karton bevat allerlei voedingsstoffen die gewoon door kleine bodemdiertjes en schimmels worden opgenomen. Je doodt dus niet alleen het onkruid, maar voegt drie lagen voedingsstoffen aan de bodem toe: het onkruid, het karton en het organisch materiaal daarbovenop. Als je na een jaar onder het karton kijkt, dus je mooie zwarte, gezonde en luchtige grond aantreffen vol bodemleven. De perfecte voedingsbodem voor de planten die je er wél wilt hebben.

Sheetmulch doorplanten

Een nadeel van sheelmulchen is dat het lang duurt. Je hebt zeker een groeiseizoen nodig, maar liever een heel jaar. Het is zonde om een stuk(je) land zo lang ongebruikt te laten. Ook kan het er lelijk uitzien. Zeker bij grote stukken land waar je wel het karton gebruikt, maar wellicht onvoldoende organisch materiaal (compost) hebt om het karton helemaal te bedekken. Dan kun je in de mulch planten. Je wilt alleen niet te veel gaten maken (elk gat is een risico dat het onkruid er door komt) en tere planten kunnen minder goed tegen al die actieve compostering. Daarom wordt vaak voor courgettes en pompoenen en dergelijke gekozen. Je maakt een klein gaatje in de mulch zodat je een jonge pompoenen of courgette kunt planten. Als de plant gaat groeien zal hij snel een flink stuk van de mulch bedekken. Zo kun je met een paar plantjes een flinke gebied uit het oog onttrekken en ook nog eens een flinke oogst halen. En door de grote bladeren van deze planten komt er nauwelijks zon op de grond waardoor ander onkruid geen kans krijgt zich te vestigen.

Sheetmulchen in een border in een kleine tuin

Nou klinkt dat allemaal heel mooi, maar werkt het ook in een border in een kleine tuin? Ik probeerde het uit.

Hier zie je het stuk van de border waar het onkruid heeft gestaan. Ik heb er voor gekozen om de plant bovengronds af te knippen. Rechts zie je een campanula die de bodem goed bedekt en de houttuynia hopelijk tegenhoudt. Tegen de schutting staat een sterjasmijn tegen een trellis van bamboe. Op de voorgrond zie je het tuinpad. En links een lavendel. Ik heb twee gaten in het karton gemaakt voor twee geraniums. Een deel van het karton is al bedekt met cocopeat.

Op deze foto zie je dat ik ook het deel rond de lavendel heb bedekt met karton en cocopeat. De cocopeat is nog grotendeels droog, maar als het nat wordt is het na een paar weken een heel natuurlijk ogende bodem die langzaam verteert.

Uiteindelijk heb ik het linker deel nog beplant met een tomaat en mais (zoals te zien op de foto. Later heb ik nog klimbonen tussen de mais geplant (die klimmen in de mais én helpen de mais in ruil aan extra stikstof, maar dat is een onderwerp voor een ander artikel).

Na een dikke maand, we zitten nu midden in de lente waarin veel planten hard groeien, komt de houttuynia toch op sommige plekken naar boven. Op de foto zie je dat hij langs de randen van het karton komt. Als je mulcht op een groot terrein kun je het karton verder laten doorlopen. Maar in mijn kleine border in een kleine tuin lukt dat niet. De plant maakt nieuwe uitlopers aan de randen. Ook zie je een nieuwe uitloper vooraan die onder de rand van de border is doorgegroeid. Dat laat goed zien hoe hardnekkig wortelonkruid kan zijn. De uitloper voor de tomaat heeft zelfs een hoekje karton omhoog geduwd. In deze periode moest ik regelmatig langs de randen, en ook tussen de planten die door het karton heen gepland zijn, uitlopers weghalen. Door dat voorzichtig te doen, trek je een flink stuk wortel mee. Daarna natuurlijk goed afdekken. Ook zie je op de voorgrond wat cacaodoppen liggen. Dat komt omdat de vogels doorhebben dat er in de cocopeat allerlei insecten en wormen wonen. Een goed teken, maar dus wel af en toe de doppen terugleggen.

Op deze foto zie je de situatie eind augustus. Het onkruid is weg. De geraniums hebben het deel rechts mooi bedekt en de mais, klimbonen, tomaat en oost-indische kers hebben het deel links ingenomen. Op de foto is de grond niet te zien. Maar onder het verterende karton is inderdaad mooie zwarte, voedzame, luchtige grond vol bodemleven.

Conclusie: Sheetmulchen in een border in een kleine tuin

Sheetmulchen in een border in een kleine tuin werkt zeker. Zonder verdelgers te gebruiken is het onkruid verdwenen en tegelijk is de grond helemaal gezond en voedzaam geworden. Ik had er wel wat meer werk van dan zou moeten vanwege alle randen waar het karton eigenlijk niet ver genoeg doorliep. Maar dat was het wel waard. Pas je dezelfde techniek in toe op een groter stuk land, dan raad ik aan het karton flink te laten overlappen en de randen verder te laten doorlopen.

Remi van Beekum

Permacultuur/voedselbos @ De Hommelgaard

In het dagelijks leven is Remi als Kiemfabriek vooral interim marketeer voor bedrijven en organisaties die de wereld wat mooier maken. Soms rond strategie of management en soms met de handen aan de knoppen in bijvoorbeeld campagnes. Thuis heeft Remi samen met Cecile en Emily een eigen voedselbos en permacultuurproject de Hommelgaard in een klein dorpje in Drenthe. Veel artikelen zijn vooral daarop geïnspireerd.