Kind & Opvoeding

Eigenwijs blij onderwijs: mix van thuis, klassikaal & iederwijs?

Waarom niet het beste nemen uit drie werelden? Waarom is het altijd het één of het ander? Of nog erger, waarom tot een consensus proberen te komen? Thuisonderwijs heeft zijn voordelen, klassikaal onderwijs en iederwijs onderwijs hebben ook voordelen. Eigenwijs blij onderwijs zou een mix kunnen zijn van alle onderwijsvormen, maar wel volledig afgestemd op individuele behoeftes.

Mijn eerste kennismaking met een andere manier van onderwijs was het boek over de Sudbury Valley school. Dit zal inmiddels een jaar of twaalf geleden zijn geweest. In die tijd bezochten wij ook een initiatief in Loenen, Wonderwijs genaamd. Verder raakten wij betrokken bij de opzet van een ‘Iederwijs school’ in Frankrijk. Hoe wonderwijs of iederwijs ook, het bleven scholen en er waren allemaal ouders, die allemaal hun eigen ideeën hadden. Allemaal wilden ze op de één of andere manier hun stempel ergens op drukken. Er werd veel vergaderd.

Het punt is dat veel ouders volledig zijn geconditioneerd door de westerse manier van denken. Een kind leert van ieder moment. Om te leren lopen is een school niet nodig. Thuisonderwijs is ook niet nodig. Je leert het jezelf, net als praten en nadenken. Een verslaggever vroeg ooit aan Herman Brood, die wat aan het schilderen was met een groep kinderen: Doen ze het goed Herman? Waarna Herman even zweeg en toen licht geërgerd antwoordde: Hoe kan een kind ooit iets fout doen?

Onze wereld is een puinzooi en die is door ouders gecreëerd. Je kunt een probleem niet op hetzelfde niveau oplossen als waar het is veroorzaakt, zei Einstein ooit. Onze kinderen zullen de boel moeten opruimen, laten we beginnen met te stoppen om ze te ‘onder’wijzen als overduidelijk is dat we zelf helemaal niets snappen van onze werkelijkheid. Laten we ze ‘boven’wijzen en laten we verder enorm oppassen om ze niet de weg te wijzen, waarvan we al weten dat die in een kringetje rond loopt.

Op de lagere school kreeg ik een Mavo-advies. Mijn ouders hebben me vervolgens ingeschreven voor het Atheneum en daar heb ik zonder veel moeite mijn eindexamen gehaald. De eerste 3 jaar waren het lastigst. Steiner vond dat je kinderen voor hun veertiende sowieso nergens mee lastig moest vallen. In mijn geval was hier wel wat voor te zeggen. Voor mijn veertiende kon ik alleen mijn naam goed schrijven bij een dictee. Binnen twee jaar viel vervolgens alles op zijn plek en werd taal eerder mijn kracht dan mijn probleem.

Op de middelbare school had ik al eens een paar kritische stukjes in de schoolkrant over het onderwijs geschreven. Tijdens mijn diploma-uitreiking wist de rector zich die nog te herinneren, terwijl ik hem nooit persoonlijk gesproken had. Ik woonde 14 kilometer van school en onderweg had ik op de fiets veel tijd om na te denken. De lesstof was niet relevant en werd inefficiënt en zonder context gegeven. Verder ontbrak iedere vorm van inspiratie.

Het is goed om je te realiseren hoe verschillend kinderen zijn. De één heeft het tot zijn zevende enorm naar zijn zin op school, maar wil vervolgens lezen en schrijven thuis onder de knie krijgen. Een ander wil de eerste zeven jaar juist veel liever thuis zijn en vindt het daarna maar een saaie boel en is veel liever op school. Er zijn kinderen die kaders fijn vinden en er zijn kinderen die daar juist een hekel aan hebben. Frankrijk heeft een nogal dogmatische visie op wat een school zou moeten zijn en welke kennis daar moet worden onderwezen. Zij vinden deze ‘socle’ -oftewel dit voetstuk- echt enorm belangrijk. Het gevolg is alleen dat er geen verschil in niveau is. Héél socialistisch allemaal.

Het eerste jaar in Frankrijk zijn onze twee oudsten niet naar school gegaan. Ze waren toen 5 en 9 jaar. Toen we een plek hadden gevonden om een huis te gaan bouwen, hebben we de drie kinderen die we toen hadden naar de dorpsschool gebracht. Voornamelijk om de Franse taal te leren en voor de contacten met andere kinderen. In de jaren daarna zijn de kinderen afwisselend wel en niet naar school geweest. Ze mochten naar school, maar dan wel voor een heel jaar. Met kerst weer lekker thuis gaan zitten was niet de bedoeling.

Voor contacten met leeftijdgenoten is het hier in Frankrijk mogelijk om lid te worden van een thuisonderwijs-vereniging. Omdat de afstanden behoorlijk groot zijn, wonen sommige kinderen zelfs om de week bij een ander thuisonderwijs-gezin. Voor ons ging dit een stap te ver. We zijn nogal op ons zelf. Voor taal en rekenen hadden we boeken in huis. Voor biologie en scheikunde kan een school meer bieden. Een goede microscoop of een klein lab met branders en kolfjes hadden we niet. Wel kun je thuis makkelijker een wandeling maken met een paddestoelen- en vogelboek bij je. Omdat je niet hoeft te reizen en nooit op iemand aan het wachten bent, is er veel meer tijd in de dag voor andere dingen.

Tijdens de thuisonderwijs-jaren was er tijd voor Nederlands en aandacht voor onderwerpen die op school niet aan de orde kwamen. Opgravingen in Baalbek of het ‘double slit’ experiment waarbij je wel of niet meet door welke van twee sleuven een electron gaat. Als we niet een beetje tegengas geven gaan onze kinderen nog echt in de evolutietheorie ‘geloven’. Een school heeft eigenlijk wel iets van een kerk. De scheiding tussen kerk en staat is met het verplicht stellen van school dan ook opgeheven. Van de wieg tot het graf worden we begeleid door goedbedoelende ambtenaren. Eigenwijze mensen zijn als zand in deze goed geoliede machine.

Wat me vooral opviel is de enorme impact van vroeg opstaan op het hele gezin. De jaren dat iedereen thuis was, verschoof het dagritme vrij snel richting de avond. Volgens Dr. Paul Kelley, een onderzoeker aan de universiteit van Oxford, is het dwingen van personeel om te werken voor 10 uur gelijk aan marteling. Het maakt mensen ziek, moe en gestrest. Uit enquetes blijkt dat drie kwart van de bevolking uit avondmensen bestaat.

Indertijd is school bedacht omdat er behoefte ontstond aan personeel. Je moet je taak begrijpen en kunnen uitvoeren, maar niets ter discussie stellen. Verder is het van belang dat je iedere dag komt opdagen en daarvoor vroeg opstaat. School is een voorbereiding hierop. Je dagen slijten in een lelijk en ongezond kantoor en overleven in een groep willekeurige mensen is een voortzetting van een op school al ingesleten patroon. Thuisonderwijs is daarom ook bijna verdwenen. Iedereen heeft een baan en is de hele dag weg.

Ik denk dat er behoefte is aan een verbeterde versie van onderwijs. Een mix van thuis dingen doen, in groepen les krijgen en lekker rommelen in een soort atelier verband. Verder denk ik dat onderwijs toegankelijk moet zijn voor alle leeftijden. Ook lijkt het me een goed idee om iedere inwoner een eigen onderwijs budget te geven. De school zelf krijgt geen geld meer, de kinderen betalen en dit geeft een soort marktwerking. De school als cursus om gelukkig te worden op Aarde. Een plek waar je iets leert over gezondheid, voeding en hoe je voeding het beste kunt klaarmaken. Iets over geneeskrachtige kruiden, of Spaans.

Wel zijn er duidelijke spelregels nodig. Een spel zonder spelregels kun je niet spelen. Verantwoordelijkheid voor het slagen ligt bij alle deelnemers. Verantwoordelijk zijn betekent dat je jezelf informeert en niet de andere kant op kijkt als dat beter uitkomt. Ik denk dat het goed is om de kinderen veel meer te betrekken bij het dagelijks beheer van de school. Het zou naar mijn gevoel een soort ‘democratische anarchie’ moeten zijn. Anarchie is een term die vaak geassocieerd wordt met chaos. Onze ogenschijnlijk keurig geordende samenleving is juist een chaos, waarin niemand zelf verantwoordelijk is.

In een anarchie is er geen leiding, niemand bepaalt van bovenaf hoe iets precies zou moeten zijn. Er is vraag en aanbod en er zijn randvoorwaarden. Deze randvoorwaarden werken ondersteunend, maar zijn nooit dwingend. Er zijn eigenlijk maar twee duidelijke regels nodig: zorg voor de Aarde en zorg voor de mensen. Iedere activiteit die in conflict is met deze basis is op termijn ongewenst. Onderschat niet hoe zelfs kleine kinderen al een scherp rechtvaardigheidsgevoel hebben. Ze leren alleen al heel snel van hun ouders om recht te praten, wat krom is. ‘Double speak’ noemde George Orwell dat.

Als architect zie ik het gebouw waarin de school zich bevindt als belangrijke randvoorwaarde. Een goed gebouw geeft mogelijkheden voor het maken van combinaties met bijvoorbeeld een bibliotheek, lezingen, cultuur en theater. De school is omgeven door een tuin, een plek waar iedereen graag komt. De school zou een proeftuin kunnen zijn voor een toekomstige samenleving, waar je nooit te oud bent om te leren en waar iedereen een eigen rol speelt.

nieuwe-school

Peter Blok on Wordpress
Peter Blok
Architect, maar vooral bouwer. Op zoek naar het handgemaakte gevoel en karaktervolle interieurs. Met aandacht voor details, alsof een huis een groot meubel is. Gebruikmakend van gezonde en lokale materialen. Een huis als een warme wollen jas, een plek om tot rust te komen.