Lezen & Media

Recensie ‘De Machtsparadox’: hoe omzeil je de grootste valkuil van macht?

28 november 20162 april 2024 door Cecile Bol

(aangepast op 2 april 2024)

Geluk, Groei & Gelijkheid, Lezen & Media, Recensie

We kennen allemaal de voorbeelden uit de praktijk. Een land lijkt eindelijk ten goede te veranderen onder leiding van een bevlogen revolutionair, maar zodra hij (meestal een hij) aan de macht is, ontpopt hij zich tot brute dictator. Professor Dacher Keltner legt in zijn boek uit hoe deze machtsparadox in zijn werk gaat, wat macht eigenlijk is en hoe je macht zonder asociaal gedrag kunt behouden.

De machtsparadox is eigenlijk vrij simpel. Kort door de bocht: goed maakt machtig en machtig maakt slecht. Ik moest echter wel flink wat pagina’s van de inleiding lezen voordat professor in de psychologie Keltner echt met een kern of definitie komt die ik fatsoenlijk kan citeren. Op pagina 17 is het eindelijk zover: “De verleidingen van macht zetten ons ertoe aan juist die vaardigheden te veronachtzamen die ons eerder in staat stelden macht te verwerven.”

Maar wacht eens? Macht verkreeg je toch door een achterbakse kwal te zijn? Bij macht denken we al gauw aan bedrog, manipulatie, geweld en het zaaien van angst. Zoals zo vaak het geval, is dat de schuld van één bron: de zestiende-eeuwse Niccolò Machiavelli en zijn nog steeds immens populaire boek ‘De heerser’. Gelukkig is zijn visie op macht zowel cultureel als wetenschappelijk achterhaald. Zowel uit onderzoek als uit de praktijk blijkt dat het verkrijgen van macht vooral goed lukt als je gewoon een beetje leuk en aardig bent.

Volgens Keltner kun je macht en de paradox die daaruit voortvloeit goed beschrijven aan de hand van twintig principes. Het is mij wel iets te toevallig dat deze twintig machtsprincipes te groeperen zijn in vijf groepjes van vier, maar inhoudelijk zijn ze heel helder.

Cluster één betreft het speelveld van macht, zoals ‘Macht speelt een rol in alledaagse gedragingen’.
Cluster twee gaat over de rol van groepen, zoals ‘Groepen straffen degene die het algemeen belang ondermijnt met geroddel’.
Cluster drie gaat over het verwerven van ‘echte’ duurzame macht, bijvoorbeeld ‘Duurzame macht komt voort uit geven’.
Bij cluster vier komt de machtsparadox om de hoek kijken: ‘Macht leidt tot onbeleefdheid en gebrek aan respect’.
Het laatste cluster ten slotte schijnt een licht op de andere kant van de medaille: machteloosheid. Een van de principes in dit cluster is ‘Machteloosheid veroorzaakt een slechte gezondheid’.

Het thema van het boek ‘De Machtsparadox’ is uitermate boeiend en relevant. Niet voor niets zijn er zo ontzettend veel andere boeken over macht gepubliceerd. En Keltner verwijst terecht naar de huidige kloof tussen machtigen en machtelozen. Volgens hem is dit tegenwoordig sociaal probleem nummer één en wat mij betreft slaat hij daar de spijker op zijn kop.

Het is dan ook jammer dat het tempo van het boek nogal laag is. De hoofdschuldige is de zo goedbedoelende, maar veel te grondige inleiding van ‘De Machtsparadox’. In de inleiding worden zelfs de twintig machtsprincipes al netjes op een rijtje gezet. Gezien de omschrijvingen ervan hoef je geen mede-professor te zijn om zelf met enige fantasie invulling te kunnen geven aan die machtsprincipes. De rest van het boek bestaat eigenlijk uit het herkauwen en uitspinnen van dat wat je al in de inleiding hebt kunnen lezen.

Dat wil niet zeggen dat het lezen van het hele boek zonde van de tijd was. Zo heb ik een hoop nieuwe weetjes geleerd. Wat dacht je bijvoorbeeld van het compleet contra-intuïtieve feit dat rijke mensen zich bijvoorbeeld relatief vaker schuldig te maken aan winkeldiefstal dan arme mensen?! Voordat het boek overgaat op diverse pagina’s literatuurverwijzingen, is er ruimte voor een epiloog van zes pagina’s. Hierin beschrijft Keltner beknopt hoe je macht kunt verkrijgen zonder jezelf in de paradox daarvan te verliezen. Interessant, maar het gevoel dat de overige 150 pagina’s weinig toevoegen, drukt toch een negatieve stempel op de leeservaring.