Veel mensen beschouwen heermoes (paardenstaart) als onkruid dat ze willen bestrijden. Zelf vind ik ‘onkruid’ een relatief begrip en heb ik het liever over wilde planten. En alleen als die op een plek staan waar je ze niet wilt hebben, zou je het onkruid kunnen noemen. Maar goed, als je van heermoes (of elk ander onkruid) af wilt, is het slim om even uit te zoeken waarom de plant daar staat. Vaak geven juist planten die we onkruid noemen namelijk veel informatie over de bodem. Je kunt je dan wel druk maken om het onkruid, maar zolang je niks met de bodem of andere omstandigheden doet, komt het gewoon weer terug. In dit blog leg ik, aan de hand van heermoes als voorbeeld, uit hoe dat werkt.

Onkruid, wilde planten, successie en pioniers

In de natuur zijn talloze verschillende planten die zich allemaal richten op andere omstandigheden. Sommigen doen het bijvoorbeeld goed in een donker bos op vochtige, humusrijke grond. Anderen houden bijvoorbeeld van een plekje in verstoorde grond vol in de zon. Zou je een stuk land omploegen en vervolgens vijftig jaar niets meer doen, dan komen ze bijna allemaal langs in de natuurlijke successie. Eerst verschijnen pioniers. Die houden van verstoorde grond en volle zon. Ze kunnen met weinig voeding toch groeien en zorgen dat de bodem bedekt wordt en voedingsstoffen niet uitspoelen. Daarmee creëren ze de omstandigheden voor de volgende groep planten. Denk aan allerlei kruidachtigen en struiken. Ook de eerste berken en elzen kunnen nu verschijnen. Aan het eind van de successie maken climaxbomen als beuk en eik de dienst uit. De meeste planten uit eerdere fasen zijn dan allang vertrokken.

Hou de bodem bedekt

Bijna alle planten die we ‘onkruid’ noemen zijn eigenlijk pioniers uit de eerste fase. Ze houden van verstoorde grond en kunnen leven in de volle zon. Laat dat nou precies de situatie zijn die we met schoffelen en harken creëren. Wil je minder onkruid, dan is stap 1 dus het bedekt laten van de grond. Schoffel dus niet alles tussen je planten weg, maar plant bodembedekkers die de bodem altijd bedekt houden. Daarmee voorkom je erosie en uitspoeling en is er simpelweg veel minder plek voor onkruiden. En de bedekking zorgt er ook meteen voor dat je bodem minder uitdroogt bij heet weer.

Beschouw onkruid als indicatorplant

Veel planten specialiseren zich in één of enkele niches in de natuur. Weegbree en zuring houden bijvoorbeeld van zure grond, klaproos en kleine pimpernel van basische grond. En paardebloem houdt van dichtgeslagen grond. Tref je zo’n plant aan, dan weet je al veel over de bodem. Zeker als je een tweede of derde plant kunt ontdekken die dat onderschrijft. Even googlen (plantnaam + indicatorplant of signaalplant of standplaats) en je vindt al snel informatie over de signaalfunctie van planten.

Heermoes/paardenstaart als indicatorplant

Terug naar het voorbeeld: Heermoes is een indicatorplant van zowel verdichte grond als mineralengebrek. Niet voor niets zie je heermoes veel bij nieuwbouw waar goedkope arme grond is aangevoerd en vervolgens met zware machines is bereden. Heermoes is dus niet het probleem, maar een symptoom van verdichte grond met weinig mineralen. Bestrijd je de heermoes, dan ben je letterlijk een symptoom aan het bestrijden.

Het probleem is de oplossing

Soms is het probleem zelf de oplossing. Bij onkruid is dat vaak het geval en zo werkt het bij heermoes ook. Heermoes wortelt namelijk behoorlijk diep. Door die diepe wortels maakt hij langzaam de verdichte grond losser. Sterft er een wortel af, dan ontstaat een piepklein gangetje waardoor regenwater omlaag kan stromen en het bodemleven zuurstof kan krijgen. Dat bodemleven (bacteriën, protozoa, schimmels, wormen enz) heeft ook frisse lucht nodig om te kunnen leven en kan nu dieper onder de grond leven en de grond nog weer losser voor je maken.

Ondertussen is de heermoes bezig met die diepe wortels te zoeken naar mineralen in diepere grondlagen waar veel andere plantjes niet bij kunnen. Die mineralen worden omhoog gehaald en komen in het loof van de plant terecht. Sterft de plant af, of maai je er met een mulchmaaier overheen, dan komen die mineralen bovengronds als mulch op de bodem te liggen. Het bodemleven zal het langzaam onder werken zodat het ook beschikbaar komt voor andere planten.

Zo is heermoes dus bezig zowel de grond voor je te beluchten en losser te maken, als mineralen voor je omhoog te halen. Laat je de heermoes z’n gang gaan, dan zal de bodem na een aantal jaren steeds beter worden waardoor steeds meer andere planten zich thuis gaan voelen en de heermoes langzaam zal verdwijnen.

Heermoes bestrijden met konijnen

Wil je het proces wat versnellen, dan kun je ook een paar konijnen overwegen. Konijnen zijn gek op heermoes en knabbelen in rap tempo een hoop heermoes voor je kaal. Die zetten ze ter plekke om in konijnenkeuteltjes waarin veel van de voedingsstoffen en mineralen zitten, maar dan alvast een beetje voorverteerd. Je zou een konijnentractor kunnen maken van een hok dat je regelmatig verplaatst en steeds neerzet op plekken met veel heermoes.

Ander onkruid tegengaan

Helaas werkt bovenstaande aanpak niet met elk ongewenst gewas. Maar soms werkt het wel. Heb je onkruid waar je vanaf wilt, zoek dan eerst uit wat de plant je wilt vertellen. Misschien is er iets met de bodem aan de hand wat de plant voor je oplost of wat jij kunt oplossen.

Remi van Beekum

Permacultuur/voedselbos @ De Hommelgaard

In het dagelijks leven is Remi als Kiemfabriek vooral interim marketeer voor bedrijven en organisaties die de wereld wat mooier maken. Soms rond strategie of management en soms met de handen aan de knoppen in bijvoorbeeld campagnes. Thuis heeft Remi samen met Cecile en Emily een eigen voedselbos en permacultuurproject de Hommelgaard in een klein dorpje in Drenthe. Veel artikelen zijn vooral daarop geïnspireerd.