Zelf een bijenhotel maken dat écht goed werkt; stappenplan en veel uitleg
De afgelopen jaren is het tot veel mensen doorgedrongen dat het slecht gaat met veel wilde/solitaire bijensoorten en andere insecten. In een poging een steentje bij te dragen willen veel mensen zelf een insectenhotel of bijenhotel maken. Zelf bouwde ik er inmiddels al aardig wat en ben ik me ook gaan verdiepen in de levens van bijen. Ik leerde wat werkt en wat niet. Mijn nieuwste bijenhotels zijn flink anders dan de insectenhotels die ik jaren geleden maakte. In dit blog leg ik uit hoe je een écht goed bijenhotel maakt waar wilde solitaire bijen in je omgeving echt wat aan hebben.
Wil je (bijna) alles weten of alleen de samenvatting?
Dit is een longread. Je leest hierin een hele hoop over solitaire bijen en nesthulp in de vorm van bijenhotels. Inclusief een flink aantal foto’s. Wil je alleen de samenvatting met instructies hoe je zelf een goed bijenhotel maakt? Scroll dan naar het einde. Daar vind je een puntsgewijs lijstje met tips hoe je een bijenhotel kunt bouwen. Wil je alles weten? Lees dan hier verder.
350 soorten bijen
We hebben in Nederland zo’n 350 soorten bijen. De meesten nestelen in zand of leem onder de grond. Slechts zo’n 18% van de bijen nestelt altijd bovengronds en 11% nestelt soms bovengronds en soms onder de grond. Samen zo’n 100 soorten. Een deel daarvan maakt ook gebruik van nesthulp. De bijen die bovengronds nestelen, doen dat bijvoorbeeld in holle plantenstengels en gangen in oud hout. Van nature ontstaan die bijvoorbeeld, doordat een dode boom in een bos ligt. Kevers knagen er soms gangen in. En die kunnen later weer gebruikt worden door bijen.
Omdat er veel te weinig dode bomen in onze bossen en zeker in tuinen en parken zijn, hebben dat soort bijen moeite om geschikte nestplek te vinden. Door een bijenhotel te bouwen, kun je die soorten een handje helpen. Niet alle bovengronds nestelende soorten zullen daar gebruik van maken. Maar een flink deel wel.
Een insectenhotel of een bijenhotel?
Insectenhotels en bijenhotels zijn populair. Dat is op zich goed. Maar er wordt een hoop rommel verkocht en verkondigd. In winkels verkopen ze vaak insectenhotels die er leuk uit zien, maar die niet of nauwelijks werken. Zelf maakte ik een paar jaar geleden ook gecombineerde hotels voor allerlei soorten insecten. Maar naarmate ik me er meer in ben gaan verdiepen, ben ik daar vanaf gestapt. Vooral om praktische redenen. Een bij wil bijvoorbeeld een zonnige plek op het zuiden. Een oorwurm wil juist een schaduwrijke plek uit de felle zomerzon. Een pissebed wil donker en vochtig. Maar vocht kan een bron van schimmels zijn, en daar kunnen bijenlarven slecht tegen. En in die vakjes voor vlinders heb ik nog nooit een vlinder gezien. Als een pissebed slaapt in de nestgang voor een bij, dan poept hij daar ook, en wil er geen bij meer in. Kortom: De wensen van veel insecten combineren slecht met elkaar. Vandaar dat ik nu aparte nest- en schuilmogelijkheden maak voor verschillende soorten insecten. In dit blog gaat het puur over een hotel voor solitaire bijen.
Een goed bijenhotel
In de basis is een bijenhotel heel simpel: Blokken hout met gaten erin op een zonnige plek. Meer is er feitelijk niet nodig. Je zou dus een stammetje, blok, plank o.i.d. kunnen nemen, daar een flink aantal gaten in kunnen boren, en dat op een plek in de zon kunnen leggen. Zo’n blok hout met gaten noem je een ‘nestblok’ voor bijen. Als er voldoende bloeit in de buurt, heb je daarmee al een grote kans dat er bijen in komen nestelen.
Om de kans op succes nog wat te vergroten, kun je een huisje, kist, dakje of hotel om de blokken hout heen maken. Dat helpt vooral om de nestblokken wat uit de ergste regen en wind te houden. En door het op palen te zetten kun je er zelf makkelijker bij en is het voor pissebedden, oorwormen enz moeilijker om bij de boorgangen te komen.
Hoe je dit precies maakt, maakt weinig uit. Je kunt een enkele dakpan schuin op een nestblok maken en dat op een zonnige plek zetten. Of een oude kast hergebruiken. Of zelf een bak timmeren. Zelf liet ik een aantal planken van lokaal hout op maat zagen bij de lokale houtzagerij. Die zette ik als een vierkant in elkaar met een kruis in het midden. De achterkant maakte ik dicht met planken. Zo heb ik een bijenhotel met vier vakken. Door hem met een punt omhoog tegen twee palen te schroeven, lijkt het een ruit. Daar kan ik de nestblokken in stapelen. Aan de muur van ons huis maakte ik een klein bijenhotel van één vak in dezelfde stijl. Maak je hotel niet te groot. Hoe groter het bijenhotel, hoe makkelijker je het parasieten en roofdieren maakt. Beter is het om meerdere kleine bijenhotels te maken.
Geschikt hout voor je bijenhotel
In boeken over bijen lees je vaak dat hard hout van bijvoorbeeld eiken of beuken het beste is. Harder hout heeft als voordeel dat het minder snel splijt. Als een boorgang gespleten is kunnen bijen hun vleugels beschadigen. Dus slaan ze die gang over. Maar hard hout heeft als nadeel dat het veel lastiger boren is. Dus meer werk en meer kans op kapotte boortjes.
Zelf gebruik ik een allegaartje van houtsoorten. Het is eigenlijk maar net wat ik heb liggen of waar ik aan kan komen. Van de houtzagerij kreeg ik wat mooie stevige blokken eikenhout. In de schuur vond ik nog wat douglas/lariks hout. Bij mijn ouders nam ik wat blokjes hout uit de voorraad van de open haard. En bij het bouwen van een pergola bleven wat stukken kastanjehout over. En zelfs een stuk panlat van vurenhout voldoet. Ik heb wel een voorkeur voor de hardere en gemiddeld harde houtsoorten.
Ondanks dat sommige bronnen beweren dat uitsluitend harde houtsoorten voldoen, is het mijn ervaring dat alle houtsoorten die ik tot nu toe gebruikt heb gewoon door bijen gebruikt worden om te nestelen. Ik zie geen duidelijke voorkeuren of verschillen in gebruik door bijen en succes. En dat is ook heel logisch in de natuur zijn ook niet alleen perfect gevormde gaatjes in perfect hard hout. En er zijn veel verschillende soorten bijen met allerlei voorkeuren. Dus een beetje diversiteit in zo’n hotel kan zeker geen kwaad.
Het is wel belangrijk om onbehandeld hout te gebruiken. Geïmpregneerd of geverfd hout zal niet door bijen gebruikt worden om te nestelen.
Gebruik je vers hout? Laat het dan eerst een tijdje goed drogen voor je begint met boren. Bij het drogen ontstaan vaak barsten. Die wil je niet door je boorgangen hebben. Wacht je tot het hout mooi droog is, dan kun je op de juiste plekken boren.
De levenscyclus van solitaire bijen
Over de levenscyclus van bijen zijn hele boeken geschreven. Ik zal hier alleen een kort-door-de-bocht-samenvatting geven. Er zijn veel soorten bijen die soms een variant op deze cyclus hebben. Een individuele bij leeft vaak maar een week of 4 tot 6 als bij. Veel soorten hebben maar één cyclus per jaar (sommigen twee). Omdat ze niet allemaal op hetzelfde moment tevoorschijn komen, zijn veel soorten dus een week of 6 tot 8 per jaar te zien. De soorten bijen die je in april ziet, zijn dus meestal andere soorten dan die je in juli ziet.
Bij veel soorten komen de mannetjes eerst tevoorschijn. Na een paar dagen volgen de vrouwtjes. Meestal volgt de paring snel en zijn de mannetjes daarna nutteloos. De vrouwtjes zoeken geschikte nestplek. Als ze een boorgang in een bijenhotel uitkiezen, gaan ze als volgt te werk: Ze verzamelen stuifmeel en soms een beetje nectar en stoppen dat als voorraadje achterin de gang. Vervolgens leggen ze een eitje in/op de stuifmeelvoorraad.
Daarna metselen ze een muurtje om de eerste cel af te sluiten. Zo’n cel is afhankelijk van de soort ongeveer 1 cm lang. Dat herhalen ze tot de gang vol is. Een boorgang van 15 centimeter kan zo in theorie ook 15 nestcellen bevatten. Sommige soorten laten voorin een cel leeg (een vestibule) om eventuele roofdieren of parasieten in de war te brengen. Vaak metselen ze de gang aan het einde dicht, maar sommige soorten doen dat ook een stukje dieper. Daardoor moet je soms goed kijken of een gang al bezet is. Als de gang vol is, beginnen ze een nieuwe. Soms kan het wel een paar dagen duren voor een gang af is. De bij slaapt meestal in de gang waar ze mee bezig is en schuilt er ook bij slecht weer.
Bijen kiezen zelf per ei of ze het bevruchten of niet. Zo kiezen ze per eitje of er een mannetje of een vrouwtje uit komt. Meestal wordt de achterste helft van de boorgang voorzien van dochters en de voorste helft van zoons. Als een specht de voorste paar cellen leeg eet, is dat voor de soort niet zo’n probleem. Een paar mannetjes kunnen immers een hoop vrouwtjes bevruchten.
Hoe de cellen van elkaar gescheiden worden, is afhankelijk van de soort. Metselbijen gebruiken bijvoorbeeld vaak leem of ijzerhoudend zand om mee te metselen. Behangersbijen gebruiken stukjes blad die ze van planten afknagen. Verder zijn er soorten die steentjes en andere materialen gebruiken.
Bij veel soorten komen de eitjes al na enkele weken uit. De larve eet vervolgens de voedselvoorraad op en verpopt zich. Veel soorten overwinteren als pop en komen het volgende jaar pas uit. Maar er zijn ook soorten die als eitje of als volledige bij (imago) overwinteren.
Solitaire bijen steken niet
Bijen zijn angeldragers, een onderorde van de orde van de vliesvleugeligen. Ze kunnen dus, net als mieren en wespen, steken. Toch doen ze dat niet of zeer zelden. Daar zijn twee redenen voor:
- Veel bijensoorten zijn veel kleiner dan de bekendere ‘gewone wesp’ en de ‘honingbij’. Veel soorten zijn zo klein dat ze met hun angel niet kunnen doordringen in onze huid. Zelfs als ze zouden proberen te steken, lukt het niet.
- Maar er is een belangrijker reden dat solitaire bijen niet steken: ze zijn solitair. Een bij die steekt neemt een groot risico zelf te overlijden en dan zijn de genen verloren. Bij sociale soorten, zoals de honingbij en hommelsoorten ligt dat anders. De koningin zorgt voor de voortplanting. De rest kan dus risico nemen om de koningin en de kolonie te beschermen. Bij wespen (de vleesetende neven en nichten van de bij) ligt het net zo. De bekende gewone wesp is sociaal en kan steken. Maar de meeste wespensoorten (vaak klein en onopvallend) zijn solidair en steken niet. Hommels (ook bijen) zijn erg zachtmoedig van aard en steken niet snel. Maar soms nestelen ze in een vogelhuisje. Bij de ingang kunnen een paar bewakers zitten die wel kunnen steken als je aan hun nest gaat rommelen.
Een bijenhotel trekt alleen solitaire bijen, dus is compleet veilig. En dat maakt het bijvoorbeeld ook voor kinderen een perfecte manier om de natuur te observeren en te leren over insecten. Je kunt gerust vlak voor het hotel staan en bestuderen hoe de bijen metselen, behangen, stuifmeel aanslepen en zonnen. Als je net komt aanlopen zijn ze vaak even in de war en houden ze wat afstand. Maar als je een paar minuten stil blijft staan/zitten, gaan ze weer door met hun werk en kun je genieten.
De diameter van de boorgangen voor bijen
Er zijn veel soorten solitaire bijen. Sommigen erg klein, anderen behoorlijk groot. Elke soort heeft een andere voorkeur qua diameter van de boorgang. Er zijn soorten die al nestelen in gangen van 2 tot 4 mm. En er zijn soorten die 10 tot 12 mm fijn vinden. De meeste soorten nestelen in gangen van 6, 7 of 8 mm.
Wil je snel succes, dan kun je het beste vooral boorgangen van 6 tot 8 mm boren. Voor de diversiteit kun je alles van 2 tot 12 mm boren. Eventueel kun je in de gaten houden welke maten het meest worden gebruikt. Zie je schaarste in een bepaalde diameter? Dan boor je gewoon even een extra blokje hout met gaten in die maat. Vergeet niet dat de meeste soorten maar een maand of 2 aanwezig zijn. Dus de gangen die in mei populair zijn, kunnen van een andere maat zijn dan die in augustus bevlogen worden.
Het boren van de boorgangen voor bijen
Het boren van de gangen is een precies klusje. Maar ook de essentie van een goed bijenhotel. Die kist in elkaar schroeven is zo gedaan. Maar honderden gaten boren is veel meer werk en luistert ook nauwer.
Bijen houden niet van rafels, barsten en ruwe randen. Dus je moet netjes boren. Diepe boorgangen zijn beter, omdat de eitjes helemaal achterin dan lekker veilig liggen. Als je wilt kun je speciale slangenboren kopen waarmee je wel 15 of 20 cm diep kunt boren. Ik raad aan dat alleen te doen als je er ook goed gereedschap voor hebt. Bijvoorbeeld zo’n kolomboormachine die precies recht boort. Heb je dat niet, dan heb je grote kans dat die dure slangenboren snel stuk gaan.
Met gewone houtboortjes kan het ook. Je boorgangen worden dan iets minder diep. En dat is niet ideaal, maar wel een stuk makkelijker en betaalbaarder. En in minder diepe gangen komen ook gewoon bijen nestelen.
Sommige mensen boren alleen dwars op de nerf omdat je dan minder kans hebt op scheuren in het hout. Ik boor gewoon hoe het uitkomt en heb weinig last van barsten.
Ik leg het hout horizontaal en boor ook horizontaal. Zo komt het boorsel makkelijker uit de gang. Het beste kun je de boor tijdens het boren af en toe even uit de gang halen zodat het zaagsel er makkelijk uit kan. Anders heeft je boor moeite het zaagsel weg te voeren en lopen de gangetjes in je boortje snel vol hout. Ze worden dan heel warm en je krijgt brandplekken in het hout. Als je boor te warm wordt, wordt het metaal wat zacht en meestal is je boor dan meteen bot. Met als gevolg dat je harder moet werken en je boor nog heter wordt. Boor je gehaast, dan krijg je altijd dat soort problemen. Het beste kun je dus steeds rustig boren en tijdens het boren meerdere keren even heen en weer gaan om zaagsel kwijt te raken. Gebruik een bankschroef of lijmklemmen om je hout goed vast te zetten bij het boren. Ik boor vaak 5 of 6 gaten met een boortje en wissel het dan om voor een andere maat zodat het kan afkoelen.
Af en toe een paar blokjes
Wil je een bijenhotel van enig formaat helemaal vol maken met nestblokken, dan zul je honderden, wellicht zelfs duizenden gaten moeten boren. Een mooi klusje in de winter als er weinig in de tuin te doen is. Maar je kunt het ook anders aanpakken. Vul je nesthulp bijvoorbeeld voor de helft. Kijk vervolgens wat er gebeurd. Komen er snel bijen op af? Welke soorten zijn het? En welke maten boorgangen worden het meest gebruikt? Vul vervolgens af en toe aan door een paar extra blokjes te boren met vooral gaten in de maten die schaars beginnen te worden. Zo verdeel je je werk in een langere periode. En voorkom je dat enkele bijensoorten die vroeg vliegen je kast al vol hebben voor de latere soorten opduiken.
Nestblokken gaan vaak een jaar of 3 mee. Dus je zou ook met drie vakken kunnen werken en elk jaar een vak kunnen vullen. Na drie jaar leg je de oudste blokken ergens in de schaduw. Zo kunnen de eitjes/larven/bijen die er nog in zitten wel uitkomen, maar zullen er geen nieuwe eitjes in gelegd worden. Die 3 jaar is een richting. Check de blokken en kijk of ze slecht beginnen te worden, schimmelen of vies zijn en bijen ze niet / weinig meer gebruiken.
Bamboe, riet, vlier, en andere holle stengels
De basis van een goed bijenhotel bestaat dus uit blokken hout met gangen. Maar je kunt dat ook aanvullen met holle stengels. Denk aan bamboe, riet, vlier enz. Sommige soorten knabbelen de merg zelf uit de stengel. Anderen hebben liever stengels die al hol zijn.
Het is wel belangrijk om stengels te kiezen die van achteren dicht zijn. Bamboe zaag je daarom bij voorkeur af vlak na een knoop. Heb je meerdere knopen in je stukje bamboe, boor dan alle knopen open, behalve de laatste.
Je kunt die holle stengels in veel tuinen wel vinden. Zelf laat ik ze liever staan in de winter en maak ik de tuin niet ‘winterklaar’. Want er kan al van alles in nestelen.
Soms zie je ook stenen, met of zonder gaten, in een bijenhotel. Die worden zeer zelden gebruikt om in te nestelen. Maar bijen zijn koudbloedig en hebben dus vooral ‘s morgens warmte nodig om op gang te komen. Daarom leg ik vaak een steen tussen de nestblokken. De bijtjes die ‘s nachts in een nestgang geslapen of geschuild hebben, kruipen vaak ‘s morgens naar zo’n steen en gaan daar lekker zitten zonnen voor ze aan hun drukke werkdag beginnen.
Locatie voor een bijenhotel
De ideale locatie voor een bijenhotel is op het zuiden. Zo komt er voldoende zon op het hotel zodat de koudbloedige bijen zich kunnen opwarmen ‘s morgens. En de zon zorgt dat het hout droogt als er regen is geweest. Dat voorkomt schimmelvorming. De ideale hoogte is 50 tot 200 cm. Net even van de grond dus.
De omgeving van je bijenhotel
Solitaire bijen vliegen maar een klein stukje van hun nestplek. Want, in tegenstelling tot sociale bijen als honingbijen en hommels, hebben ze geen collega’s die het nest beschermen tegen parasieten, insluipers en roofdieren. Vaak vliegen ze niet meer dan zo’n 100 meter van de nestplek. Dat betekent dat ze dus voldoende nectar (vooral voor eigen energie), stuifmeel (vooral voor de larven die uit de eitjes komen) en nestmateriaal moeten vinden binnen 100 meter van je hotel.
Ook over planten voor bijen zijn boeken volgeschreven. Dat zal ik hier niet doen. Maar denk tenminste aan:
- Voldoende bloei in een zo lang mogelijk seizoen
- Voldoende verschillende plantengroepen met verschillende bloemtypen
- Nestmateriaal als leem of ijzerhoudend zand
Zit je op schraal zand, dan zou je wat leem in de buurt van het hotel kunnen neerleggen. Hier ligt een schrale zandlaag op een leemlaag. Om de bijen te helpen heb ik pal onder het hotel een bergje leemhoudend zand gelegd. En verderop heb ik een stapelmuur gemaakt met veel leemhoudend zand erin.
Welke bijen kun je verwachten in een bijenhotel?
Er zijn allerlei soorten die gebruik kunnen maken van een bijenhotel. Daar zijn hele boeken over volgeschreven (bvb Gasten van Bijenhotels van Pieter van Breugel). Je hebt een grote kans al snel bezoek van de Rosse metselbij en de Gehoornde metselbij te krijgen. Maar ook Maskerbijen, Klokjesbijen en Tronkenbijen maken gebruik van dit soort nesthulp. Net als behangersbijen als de Tuinbladsnijder en de Grote bladsnijder.
Maar ook sommige solitaire wespen maken gebruik van de nestblokken. Zoals Spinnendoders, Graafwespen en Metselwespen.
En zowel bij bijen als wespen bestaan flink wat koekoekssoorten. Soms lijken die erg op de soort waarop ze parasiteren. Hun aanpak lijkt op die bij de vogelsoort: Als een ijverige bij of wesp een broedcel aan het vullen is met stuifmeel glippen ze snel naar binnen en leggen een eitje in de broedcel. Als ze succes hebben, doodt hun larve het ei of de larve van de nestbouwer.
Je bijen en hun eitjes en larven beschermen
Een goed gevuld bijenhotel zit aan het eind van de zomer propvol proteïnen. Vooral stuifmeel bevat veel eiwit. De larven eten dat op en zijn voedzaam en dus populair bij vogels. Vooral spechten zijn berucht. Met hun lange tong kunnen ze erg diep in de boorgangen. Toen wij een grote bonte specht zagen op ons bijenhotel bleek die in korte tijd al zeker een kwart van de gangen in het hotel gegeten te hebben.
Om dit in de toekomst te voorkomen heb ik gaas voor het hotel gespannen op een frame dat ik eraf kan halen. Het gaas zit een centimeter op 5 van de houtblokken af.
Samenvatting: Zo bouw je een goed bijenhotel
- Neem blokken onbehandeld hout van verschillende soorten, het liefst vooral hard of gemiddeld hard hout.
- Boor een hoop gaten van 3 tot 12 mm, met vooral veel gangen van 6 tot 8 mm.
- Boor netjes. Voorkom rafels, brandplekken, splinters en barsten.
- Diepe boorgangen zijn beter. 15 cm is ideaal voor grotere diameters. Maar kortere gangen worden ook gewoon gebruikt.
- Je kunt ook aanvullen met holle stengels van bamboe, riet, vlier enz. Zorg wel dat ze achteraan dicht zijn.
- Zorg dat de blokken op het zuiden liggen, uit de ergste regen in de zon. Bijvoorbeeld door er een kist of ander ‘hotel’ omheen te timmeren.
- Zorg voor voldoende dracht binnen zo’n 100 meter van je bijenhotel. Denk aan bloei in verschillende periodes en verschillende bloemtypen met zowel stuifmeel als nectar.
- Zorg voor voldoende nestmateriaal in de buurt. Denk aan leem, ijzerhoudend zand.
Veelgestelde vragen en antwoorden over bijenhotels
Veel mensen willen bijen of andere insecten in hun omgeving helpen met een bijenhotel en gaan op zoek naar tips. Mede daarom is mijn artikel ‘Zelf een bijenhotel maken dat écht goed werkt; stappenplan en veel uitleg’ op deze site een van de best gelezen artikelen. Maar ik krijg ook nog een hoop vragen over bijenhotels. In dit blog zal ik een hoop vragen die ik in de loop der tijd heb gehad beantwoorden.
Meer weten / verder lezen over bijenhotels
Op basis van bovenstaande uitleg zou je een heel aardig bijenhotel moeten kunnen bouwen dat in bijna alle omstandigheden gebruikt zal worden. Wil je meer weten over de bijen die in van een bijenhotel gebruik maken? Van bijen in het algemeen? Of van het leven van deze mooie en nuttige beestjes? Dan kan ik deze bronnen aanraden:
Gasten van Bijenhotels – Pieter van Breugel
Prachtig boek van 486 pagina’s over de Nederlandse bijen die gebruik maken van bijenhotels. Van Breugel beschrijft in detail een flink aantal soorten en hun leven. Hij legt uit hoe we bijen kunnen helpen met nesthulp en beplanting. Een echte aanrader voor wie alles wil weten over de bijen in bijenhotels. Gratis online te lezen, maar als boek wel fijner.
Uitleg van Colin Purrington
Deze serie tweets en dit blog van Colin Purrington (Engels) geeft een goede uitleg over bijenhotels en wat er wel en niet werkt.
De Bijenstichting en het Bijen Educatiecentrum
De Bijenstichting zet zich in met educatie, beïnvloeden van overheidsbeleid en aanleg van bijenlinten voor honingbijen, wilde bijen en hommels. In hun Bijen Educatiecentrum geven ze cursussen. Sommigen zijn gratis en online te doen. Anderen zijn op locatie en tegen een schappelijke vergoeding.
Dag Remi,
Leuk dat je ons vermeld en ik zie je binnenkort bij workshops!
Waar ik zelf altijd op stuk loop is dat het bijen hotel op een droge EN zonnige locatie buiten gehangen moet worden. Een afdak buiten heb ik niet en onze tuin is oost/noordoost gesitueerd. Ik zou theoretisch een afdakje aan de bovenkant van een bijen hotel (op een paal richting zuid) kunnen bevestigen, maar dat zorgt gelijk weer voor schaduw, en is het dan wel warm genoeg? En dan ga ik weer op zoek naar bijenhotels op internet, maar daar zitten zoveel slechte producten tussen (geïmpregneerd, ruwe splinterige ingangen) dat ik weer de moed opgeef. Zo gaat het al vier jaar, lol.
Hoi Marije, herkenbaar! Eigenlijk kan een bijenhotel ook het beste op het zuiden hangen EN uit de wind. Maar de dominante wind in Nederland komt uit het Zuidwesten. Dus als je hotel op het zuiden hangt, waait het er meestal naar binnen.
Maar je moet een hoop van dat soort adviezen zien als een soort ideaalsituatie. In de natuur moeten die bijen het natuurlijk ook gewoon doen met wat voorhanden is. Dus dan kan een gang in hout (bijvoorbeeld door een kever gemaakt) ook op het oosten of westen zitten. Of op het zuiden met een boom ervoor. Of met wat regen die erin komt bij bepaalde wind. Om nog maar niet te spreken over dat je vaak leest dat boorgangen ‘minstens 15 cm moeten zijn’ omdat er anders geen bij in zou komen.
De realiteit is dat er meestal ook gewoon bijen nestelen in bijenhotels die niet perfect zijn of niet op de perfecte plek hangen. Ik heb hotels gezien van matige kwaliteit met ondiepe boorgangen die op het westen of oosten hangen en gewoon door bijen bevolkt worden.
Ik raad je aan gewoon te starten. Niet kopen, maar zelf boren. Begin simpel. Zoals beschreven heb je eigenlijk alleen een blok hout nodig waarin je een flink aantal gaten van verschillende diameters boort. Maak er een plankje op als klein afdakje. Het is niet erg dat de bovenste paar gaten dan wat meer schaduw krijgen en de onderste paar gaten wellicht wat meer regen. De bijen zoeken wel uit wat ze fijn vinden. En hang het ergens op waar in iedere geval een flink deel van de dag zon schijnt. Oost/noordoost is wellicht echt te donker. Maar wellicht kun je ook een plek op het zuidoosten of zuidwesten vinden?
Voor je beeld: De hotels in het artikel hierboven hebben een afdakje dat 5 tot 7 cm uit steekt. Regen valt zelden perfect verticaal. Dus er komt echt wel regen op de nestblokken. Toch worden ze succesvol gebruikt door allerlei soorten bijen.
Succes!
Dank voor de (uitgebreide) aanmoediging Remi! Mijn perfectionisme zit me met mijn tuinieren-voor-beginners wel eens in de weg. We hadden vorig jaar gaten geboord in stukken hout, maar te laag bij de grond, dus die zat vol met pissebedden. Verder geen probleem, die hebben ook zo hun nut. Er hebben zich wel een paar bijen genesteld in de bamboe trellis die we gemaakt hebben (naar jouw methode ook hier op de site ergens) waarvan de helft ook diezelfde zomer nog uit is gekomen voor de tweede generatie. De andere nog niet, dus daar zitten we op te wachten of dat nog gaat gebeuren of dat die toch beschimmeld zijn geraakt. 1 had een niet zo handige bamboestok ingang gekozen, die stond schuin omhoog, super vatbaar voor regen dus. Daarvoor heb ik een afdakje gemaakt van een oud melkpak ;)
Maar goed, we gaan weer dapper aan de slag met deze nieuwe tips en nieuwe boorkoppen :)
Groetjes!
Marije
Pissenbedden zijn ook nuttig. ;-)
Ik had ook metselbijen in de trellis van bamboe. Leuk dat dat bij jou ook zo is. Ik ben inmiddels verhuisd en de trellis is achter gebleven. Geen idee hoe het daar nu gaat…
Veel bijensoorten hebben 1 cyclus per jaar. Sommigen 2. Dus dat kan heel goed. Als het goed is zullen de meesten wel uitkomen straks in de lente (ongeveer 10 a 11 maanden nadat ze gevuld zijn). En het kan ook heel goed dat een deel het niet haalt. Dat hoort er ook bij.
Die melkpak-hulp klinkt fantastisch!
Succes met boren en veel plezier met bijtjes kijken!
beste ….
ik heb met veel aandacht de gehele site gelezen
ik in opleiding als monteur van STEDIN heeft opdracht gekregen aan de biodiversiteiten te werken
en insecten hotels te mogen ontwikkelen en uw site daar heel veel informatie uit kunnen halen om de leerlingen de basis van een hotel taan de slag te kunnen.
bedankt voor je inzet en tijd voor de biodiversiteiten .
we gaan er mee aan de slag om er 100+ er te kunnen maken
als we ontwerp klaar hebben zal ik je een foto sturen
Wat leuk om te lezen sev!
Veel plezier met het bouwen en succes. Ik ben heel benieuwd naar het resultaat!
Klinkt goed! Succes!
Hoi Sev, is het gelukt? Ik ben heel benieuwd naar het resultaat!
Beste Remi, wat een fijne informatie. Ik ben zelf bezig om een bijenhotel te maken met voornamelijk stengels van bamboe, riet en andere planten. Maar zit nog met een paar vragen. Waar koop ik leemhoudend zand?
Heb je ervaring met het gebruik van gifvrije knutsellijm of ecologische knutselklei om bundeltjes stengels aan de achterkant in te steken, ter stabilisering van het geheel?
Ik wil ook nog houtblokken gaan gebruiken maar kan daar niet zo heel makkelijk aan geschikt hout komen. Heb je daarin nog tips?
Vriendelijke groet Judy de Heer
Hoi Judy, Dank je wel!
Leem zit op veel plekken gewoon in de grond. Maar dat ligt er een beetje aan waar je woont. Woon je aan zee of bij een rivier, dan is er waarschijnlijk wel klei in de buurt. Dan gebruiken de dames dat om mee me metselen. Hier in op de Hondsrug in Drenthe zit veel leem in de grond. Dus ik kan gewoon een gat graven en dan kom ik vanzelf op een harde laag. Daarvan haal ik een emmertje omhoog en dat leg ik bij/in/naast het bijenhotel.
Hier verderop zit een zandafgraving waar je met de auto een kar zand/leem/grond kunt kopen voor € 15. Dat kan ook. Daar heb ik leemhoudend zand voor een stapelmuurtje gekocht.
Ijzerhoudende grond kan ook werken. Het gaat erom dat er in de buurt grond moet zijn die structuur heeft en waarmee ze kunnen plakken. In veel gevallen is dat er al en hoef je eigenlijk niks te doen. Maar voor de zekerheid kun je ze wat helpen door wat leem of klei klaar te leggen.
Lijm: niet doen. Ook al zou het eco zijn, het blijft troep, ruikt sterk en is niet verstandig bij bijen. Je kunt een bosje bamboestokjes of riet oid. met een touwtje als bundel aan elkaar knopen. Dan gewoon in je hotel leggen.
Als je goed kijkt zie je dat al die grassen (riet/bamboe enz) ‘knopen’ hebben. Ik zaag of knip ze vaak door pa na zo’n knoop en maak ze dan bijvoorbeeld allemaal 15 of 17 cm lang. Dan leg ik ze allemaal met een open kant naar voren. Soms zit de eerste knoop al halverwege. Soms pas op 16 cm. Als het maar aan 1 kant open is en achterin dicht, is het goed.
Ik heb wel gehoord dat mensen bamboe of riet in een stuk klei drukken. Ik heb dat zelf nooit gedaan. Maar ik zou dan op zoek gaan naar van die klei die je vroeger op school had. Zo’n groot blok grijs-bruine klei. Dat komt gewoon uit de grond bij een rivier ofzo. Zou je zelfs ergens bij een rivier kunnen ophalen. Dat maak je nat en smeer je op de achterkant van je hotel. En dan de stokken er in duwen.
Voor de houtblokken gebruik ik van alles. Ik heb wat dikke blokken eikenhout van de lokale houtzagerij gekregen toen ik het hout voor het hotel kocht. Dat is perfect. Ik vul dat aan met onbehandeld ander hout dat ik toevallig heb liggen. Ik heb wat kastanje gebruikt voor een pergola en gebruik de restjes in het hotel. Net als een paar stukken douglashout. Je zou zelfs bij de lokale bouwmarkt even kunnen vragen. Vaak hebben die wel een bak met rare stukken hout waar ze weinig mee kunnen. Wellicht zitten er wat dikke stukken/blokken in, het liefst van wat hardere houtsoorten, die je gratis of goedkoop mag meenemen voor je bijenhotel.
Succes!
Dank je wel voor je uitgebreide reactie Remi.
Ik kan er weer verder mee, ik zit in Utrecht dus het zal rivierklei kunnen worden. De lijm vergeet ik verder. Ik overweeg nog wel om het dak te schilderen met een gifvrije verf om tegen vocht te beschermen. Is dat zinnig denk je?
Groet Judy
Groet Judy
Hoi Judy,
Een bijenhotel moet sowieso op een zonnige plek hangen. En van de grond af. Dus na regen zal het doorgaans wel aardig opdrogen. Dus gaat het wat langer mee dan ander onbehandeld hout in de tuin.
Je kunt dat nog extra verlengen door het hout te behandelen. Maar wellicht is het wat willekeurig om dan alleen het dakje te doen? Ik denk nu even hardop. Maar als er wat regen in zou waaien kan dat wellicht ergens achterin/onderin in ene hoekje verzamelen en daar juist een rotte plek maken. Terwijl het dak droog waait en in de zon droogt. Maar dat is een beetje gissen…
In algemeenheid zou ik voorzichtig zijn met allerlei middelen omdat bijen wellicht afgeschrokken worden door onnatuurlijke geuren. Maar als je het hout van je hotel (nooit de nestblokken) zou willen behandelen zou je wellicht lijnolie kunnen proberen. Dan is het tenminste 100% natuurlijk en afbreekbaar. Zie bvb: https://www.eigenwijsblij.nl/huis-tuin/tuinhout-behandelen-met-lijnzaadolie-in-plaats-van-verf-of-beits-werkt-het
Ik heb daar geen ervaring mee in relatie tot bijenhotels. Maar het zou wel kunnen werken denk ik. Je kunt dat ook gewoon bij de supermarkt kopen trouwens. Gewoon blanke lijnolie, werkt prima.
Groeten Remi
Het lijnolie idee vind ik een prima plan!
Ga ik zeker doen, en inderdaad beter de hele buitenkant van het hotel.
Veel dank voor je reacties, vriendelijke groet Judy
Een (afval)stukje dakleer of trespa erop kan natuurlijk ook.
Zelf gebruik ik een verlaten bijenkast. Daar ga ik binnenkort mee aan de slag.
Waarom lees ik overal dat een bijenhotel niet te hoog mag hangen? Als je een daktuin maakt vliegen de bijen toch ook hoger dan 2 meter>
Geweldig artikel, Remi! Helpt mij echt in mijn hang naar informatie voor een bijenparadijsje.
Helaas woon ik (op het moment nog) middenin de stad en heeft de muur op het zuiden in mijn tuintje maar een paar uurtjes zon – voordat die verdwijnt achter een gebouw. Ik heb daarom bedacht een bijenhotel (aan de zijkant van de woning) op het westen te maken.
Mijn vraag gaat over het gaas om spechten en andere vogels van de larven weg te houden.
Ik heb zeskantig gaas met mazen van 13mm, 19mm en 25mm.
Welke raad je mij aan? (Zelf dacht ik aan de mazen van 19mm.)
Ik verneem het graag, alvast bedankt!
Hoi Sophie, Wat leuk om te lezen. Succes! Bijenhotels op het westen kunnen ook prima werken hoor.
Ik denk dat ik ook voor 19 mm zou gaan. Ik heb zelf vierkante mazen van 12,5 mm. Dat werkt, maar sommige wat grotere bijensoorten hebben wel wat moeite om door het gaas te komen. Dus ik wil zelf eigenlijk nog eens gaas met mazen van rond de 20 mm kopen voor ons hotel.
Let wel op de afstand tot de nestblokken. Spechten hebben enorm lange snavels en tongen. Dus ik zou het zeker 5 cm (liever wat meer) voor je nestblokken spannen.
Het ligt ook een beetje aan waar je woont trouwens. Ik woon aan de rand van een klein dorp en we hebben hier regelmatig spechten. Woon je midden in de stad, dan zijn er wellicht geen spechten, dus dan is dat ook nauwelijks een risico. Mezen zouden ook van bijenhotels eten, maar dat heb ik hier nog niet gezien, ondanks dat we veel koolmezen en pimpelmezen in de tuin hebben en er ook staartmezen in de buurt zitten.
Gr Remi
Dank je wel voor je reactie, Remi.
Ik zet er wel gewoon een bordje naast ‘VERBODEN VOOR VOGELS’. (En dan maar hopen dat ze niet dyslectisch zijn.) 😉
Hoi Remi, bedankt voor deze top samenvatting. Het enige wat me opvalt is dat de boorgaten in het hout met de houtfaseren zijn geboord ipv 90 graden tegen de hout faseren in. Wanneer je “van boven” erin boort, dan heb je veel meer kans op scheuren. Als je “van de zijkant” boort, dan is dat veel steviger. Immers is dat in de natuur ook zo.
Veel bijenhotels van de bouwmarkt etc maken dezelfde fout en dat is hartstikke zonde!
Zou tof zijn als mensen moeite doen, dan ook direct goed doen met het boren.
Groetjes uit Duitsland!
Hoi Martje,
Klopt. Ik boor vaak met de nerf mee. Het hout zal inderdaad wat minder splijten als je dwars op de nerf boort. Maar in mijn ervaring is dat wel veel lastiger glad boren. Dus dan heb je meer kans op rafels en ruwe randen.
Dus in mijn ogen hebben beide opties voor- en nadelen. En met de nerf meeboren gaat wel sneller en makkelijker. Vandaar dat ik vaak voor die optie kies. Maar het ligt ook aan het hout dat ik toevallig heb. Soms boor ik ook dwars op de nerf. In mijn ervaring is het succes van beide manieren ongeveer het zelfde.
Groeten Remi
Ha Remi,
Mooi initiatief en nuttige informatie.
Weet je toevallig of je gebruikte gaatjes schoon moet maken of kunnen deze weer opnieuw gebruikt worden door de nieuwe generatie?
Vorige jaar een bijenhotel gemaakt die goed bewoond werd. De dichtgemetselde gaatjes zijn ‘uitgekomen’ en momenteel worden ongebruikte gaatjes gebruikt.
Met vriendelijke groet,
Ted Kleijn
Hoi Ted,
Goede vraag. Het lastige is dat verschillende soorten op verschillende momenten actief zijn en je aan een dichtgemetseld gaatje dus eigenlijk niet kunt zien of ze nog moeten uitkomen of alweer opnieuw gevuld zijn. Tenzij je het minutieus in de gaten houdt natuurlijk. En ook gangen waar al bijen uit zijn gekomen kunnen dieper in de gang nog cellen hebben die nog moeten uitkomen (de vrouwtjes achterin de gang komen vaak een paar dagen later dan de mannetjes voorin de gang. Dus je kunt ze eigenlijk niet schoonmaken omdat je niet weet of er nog wat in zit wat binnenkort uit gaat komen.
Veel metselbijen zullen eerst de ongebruikte gangen in gebruik gaan nemen. Maar als de gangen van hun maat schaars beginnen te worden, gaan ze ook de oude gangen opnieuw gebruiken. Die maken ze zelf schoon en gebruiken ze gewoon opnieuw.
Afhankelijk van de houtsoort en de hoeveelheid vocht enz kunnen je nestblokken na een aantal jaren slechter worden. Dan zie je dat er steeds minder gangen gebruikt worden en het hout wat slecht wordt enz. Dan kun je ze het beste ‘uitfaseren’ door ze voor het nieuwe broedseizoen op een plek in de schaduw te leggen. Ze aanwezige bijen zullen dan gewoon uitkomen. Maar omdat het nestblok in de schaduw ligt, zullen ze het niet opnieuw gaan gebruiken. In je bijenhotel plaats je dan gewoon een paar nieuwe nestblokken die weer gretig gebruikt gaan worden.
Succes en groeten Remi
Goedenavond Remi,
Ik las hierboven ergens iets over rivierklei (daar zou ik dan graag wat rieten en bamboe rietjes in willen steken), maar bij de online webshops waar ze betreffende klei verkopen staat de informatie om de klei te bakken. Die klei droogt toch vanzelf? (Die verkopers lijken zelf niet te weten wat ze precies verkopen.)
Zelf delven is voor mij helaas geen optie.
Zou onderstaande klei misschien wat zijn?
https://www.raven.nl/van-den-eynde-rivier-klei-bruin-2-kg/nl/product/4172/
Hallo Remi,
Wat een fijn artikel met veel nuttige informatie! Ik ben sinds dit jaar ook bezig met bijenhotelletjes. We hebben er eentje zelf in elkaar geknutseld en die wordt inderdaad gretig bezocht. De gekochte hotelletjes zijn weinig tot niet populair.
Nu heeft er onlangs een vogel aan ons mooie zelfgemaakte bijenhotel gezeten. Ik heb hem niet gezien, maar een deel van de gaatjes zijn open gemaakt en het hotel zelf was ook deels vernield (takjes en schors dat ik erin had gedaan als opvulling/versiering lagen op de grond). Ik vond het wel echt heel erg, want de bijen hadden zo hard gewerkt! Het zijn wel hele diepe gaatjes, dus ik hoop dat de achterste nestcellen niet aangetast zijn. Ik heb de neiging om de opengemaakte gaatjes weer zelf dicht te gaan maken met een beetje modder, gewoon enkel het ingangetje natuurlijk. Om de eventuele overgebleven eitjes te beschermen. Heeft dat nut? Of is dat eerder een slecht idee?
Na de beruchte vogelinbraak heb ik een frame met gaas over het hotel gedaan. Ik heb vogelgaas met mazen van 12mm en het gaas zit op 10 cm van de ingangetjes. Ik lees nu in jouw artikel dat ik misschien beter grotere mazen had gekozen, dat ga ik misschien nog even aanpassen!
Nu mijn vraag: gisteren was er een bijtje aan het metselen in het hotel, het frame met gaas heb ik gisteren erover gedaan en daarna heb ik dat ene bijtje niet meer gezien. Het gangetje was bijna dicht, maar nog niet helemaal tot aan de rand. Zou ik het bijtje afgeschrikt hebben met het gaas? Ik lees ook wel in jouw artikel dat er ook bijen zijn die de gaatjes niet helemaal tot vooraan dichtmaken. Hopelijk is het toevallig zo’n bijtje (de rest van de gangetjes zijn wel allemaal tot vooraan dicht gemetseld).
Bedankt alvast!
Hoi Nana,
Ik heb ook gaas met mazen van 12,5 mm. En dat gaat goed. Ik zie grotere soorten bijen soms wel een koprol maken als ze er doorheen klimmen. Maar ze redden het wel.
Ik zou het graag nog eens vervangen voor gaas met een maaswijdte van bvb 20 mm, maar dat lijkt bij gewone bouwmarkten enz niet te koop. Dus dat is er nog niet van gekomen. En de 12,5 mm werkt ook.
Wat betreft je laatste vraag. Ik zou me daar niet druk om maken. Als een metselbij met een bestgang bezig is, laat ze zich niet zo makkelijk afschrikken. Het kan zijn dat ze even in de war raken en opnieuw de weg moeten vinden. Maar als het goed is zal ze al snel verder bouwen.
Verder zijn er allerlei soorten die het nest anders afwerken. Sommigen maken een ‘atrium’ voorin. Anderen metselen het dicht met klei of leem. En weer anderen drukken er steentjes in. Dus aan het uiterlijk van de voorkant kun je niet altijd meteen goed zien of de nestgang al ‘af’ is.
Gr Remi
Hallo Remi
Fijne site en info om te lezen en vervolgens goed te werk te gaan. Wij hebben in principe genoeg natuurlijke mogelijkheden voor de bijen om te nestelen. Toch hebben we vorig jaar een bijenhotel aangeschaft. Er werd van het voorjaar erg veel gebruik van gemaakt, maar nu zie ik inderdaad allemaal open gemaakte gangen, waar de bijen zo hun best hadden gedaan. Er is verder niet stuk dus ga in eerste instantie niet uit van vogels. Ook omdat er genoeg materiaal en ruimte elders is. Maar wat voor eventuele insecten zouden de gemetselde bamboe stokjes dan opengemaakt hebben?
Ik vind het erg jammer van al die arbeid van de bijen.
Kippengaas ga ik zo wie zo aanbrengen voor het geval dat het toch vogels zijn geweest. Maar verder zou ik zo niet weten welk eventueel ander ongedierte de boorgangen plundert?
Weet jij hier meer van af?
Kunnen mieren hier ook een rol in hebben?
En hoe zorg ik dan dat er minder ongedierte bij kan?
Met vriendelijke groet
En alvast bedankt
Sabina
Hoi Sabina,
Zonder foto is het lastig te beoordelen. Maar zou het kunnen dat de gaten van binnenuit open gemaakt zijn door de nieuwe bijen zelf?
De timing is voor elke soort een beetje anders. Maar ik zal de rosse metselbij als voorbeeld nemen. Die komen vaak in april tevoorschijn en vliegen vooral van april tot mei. De dames vullen de nestgangen telkens met broedcellen met wat stuifmeel en een eitje en metselen die dicht en beginen dan een nieuwe cel. Tot de gang vol is. Afhankelijk van hoe diep de gang is kunnen dat bvb wel 15 tot 20 cellen zijn met in elk een eitje. De eitjes komen uit. De larven eten het stuifmeel en verpoppen tot jonge bij.
Die jonge bij komt het volgende jaar in april tevoorschijn. Ze knagen daarvoor de gemetselde muurtjes van binnenuit weer open. Normaal gesproken eerst de cellen voorin en daarna de cellen achterin. Die nieuwe generatie doet vervolgens het zelfde.
Dus het is op zich normaal dat de nestgangen in het voorjaar weer allemaal open gaan. Een deel van de gangen gebruiken ze opnieuw. Die maken ze zelf schoon en metselen ze weer opnieuw dicht.
Je kunt het beste kijken naar hoe de cellen open zijn gemaakt. Als ze er zelf uit kruipen maken ze vaak maar een deel open tot ze zich erdoor kunnen wurmen. De opening ziet er dan ook vrij netjes uit zonder barsten enz.
Spechten zijn heel lomp. Die hakken gewoon stukken uit het hout. Mezen schijnen ook uit bijenhotels te eten. Ik heb dat nog niet gezien hier, maar ik vermoed dat die ook zullen hakken, al hebben ze kleinere snavels.
Groeten Remi