Door klimaatverandering krijgen we zowel langere droge periodes, als meer regen in korte tijd. Bij de meeste woningen stroomt het hemelwater zo via de dakgoten het riool in. Zonde! Want een paar weken later kun je in een hittegolf zitten en hangen je plantjes er sneu bij. Een wadi helpt regenwater op te slaan in de tuin. En hemelwater afkoppelen van het riool en een wadi aanleggen is makkelijk en kan in bijna elke tuin. En je kunt er ook nog de biodiversiteit mee helpen. Maar hoe leg je een wadi aan? En waar moet je op letten bij het aanleggen van een wadi? Op de Hommelgaard legde ik twee wadi’s aan. In dit artikel mijn ervaringen en tips bij het aanleggen van een wadi.

Wat is een wadi?

“Wadi” is eigenlijk een Arabisch woord. Maar in Nederland hebben we er zelf een afkorting bij bedacht: “Water Afvoer Drainage en Infiltratie”. Er zijn wadi’s in allerlei soorten en maten. In nieuwbouwwijken worden ze steeds meer toegepast. En je ziet ze ook langs snelwegen, bijvoorbeeld in de lussen van klaverbladen. Maar het kan ook klein in de voortuin van een rijtjeshuis bijvoorbeeld.

Het principe is kinderlijk simpel: een wadi is niet meer dan een verlaging in het landschap om water op te vangen. Overtollig water stroomt naar de wadi, of wordt er heen geleid, en zakt daar langzaam in de bodem. Afhankelijk van het soort bodem en de stand van het grondwater e.d. blijft het daar nog een tijd ‘hangen’ zodat het beschikbaar is voor planten in en rond de wadi en zakt het langzaam naar het grondwater.

De wadi kan beplant zijn met gras en zo onderdeel zijn van een grasveldje. Maar je kunt de wadi ook beplanten met allerlei vochtminnende planten.

Redenen om een wadi aan te leggen

Er zijn veel redenen om een wadi aan te leggen. Bijvoorbeeld:

• Klimaatadaptatie: Drogere en hetere zomers en kortere heftige buien.
• Druk op het riool verminderen: Riolen hebben het bij forse regen zwaar te verduren. Soms overstromen ze naar oppervlaktewater waardoor er veel stikstof in sloten en gemeentevijvers komt en vissen en andere dieren dood gaan.
• Beplanting: Vooral op zandgrond is droogte een probleem. Sommige planten krijgen het steeds moeilijker. Met een wadi creëer je een ander microklimaat. Planten die van droge grond houden zet je ver van de wadi en vochtminnende planten plaats je in en rond de wadi. Zo heb je meer mogelijkheden voor beplanting.
• Biodiversiteit: Doordat de omstandigheden in de wadi anders zijn dan elders in je tuin, trek je weer andere planten en dieren aan. Veel dieren komen bijvoorbeeld drinken in onze wadi. En er staan planten die veel bijen en vlinders trekken.
• Esthetiek: Smaken verschillen natuurlijk. Maar ik vind een mooi beplante wadi met vochtminnende bloeiende planten een stuk mooier dan een saai stuk gazon.

Hoe leg je een wadi aan in een tuin?

Bepaal je grondsoort
Voor je aan de slag gaat is het belangrijk te bepalen op wat voor grond je zit. Zandgrond neemt water snel en makkelijk op. Bij klei duurt dat veel langer. Voordeel van zand is dat een wadi kleiner kan zijn en het water altijd snel weg zal trekken. Op klei moet je een wadi net wat groter maken en duurt het langer voor het water helemaal weggetrokken is. Maar het voordeel daarvan is ook dat de bodem het water veel langer vasthoudt. Dus in droge periodes heb je dan langer profijt van je waterbuffer in de bodem. Bij ons op zandgrond is de wadi meestal enkele uren na de regen alweer grotendeels droog.

Bekijk hoe groot het dakoppervlakte is dat je wilt afkoppelen
Meet het dak/de daken die je wilt afkoppelen op. Bij een schuin dak ga je uit van de platte oppervlakte. Dus meet op maaiveldniveau langs de gevel de lengte, vermenigvuldig die met de breedte. Zelf heb ik nog een kleine correctie (5%) gedaan omdat het vaak waait tijdens regen en de wind vaak zuid-west is. Het dak aan de windzijde pakt dus een klein beetje meer water dan het dan aan de lijzijde.

Reken uit hoe groot de wadi moet worden
Het lastigste is bepalen hoe groot de wadi precies moet worden. De eerste wadi die ik aanlegde (zuidkant en westkant van ons dak) heb ik achteraf te groot gemaakt. Ook bij meerdere dagen forse regen komt deze slechts zo’n 60% vol. Op zich geen probleem. Het werkt prima. Maar ik had het met wat minder werk ook voor elkaar kunnen krijgen. De tweede wadi in de voortuin (noordkant en oostkant van ons dak) heb ik veel kleiner gemaakt. Die stroomt bij forse regen (bijna) helemaal vol en is tot nu toe nog niet overstroomt.

Overigens kun je je afvragen of het erg is als een wadi eens in de paar jaar wel een keer overstroomt. Dat zal alleen gebeuren bij langdurige forse regen en dan is je tuin toch wel kletsnat. Een beetje extra uit de wadi maakt dan ook niks uit. Staar je dus niet blind op die allergrootste regenbui die eens in de paar jaar voorkomt. Maar bereken de capaciteit op ‘normale’ forse regen.

Op deze site vind je een ‘calculator regenwaterberging’.

Voorbeeld berekening
Het dak dat ik aan de noordkant en oostkant kon afkoppelen is 37 m2 groot. We zitten op zand. Dus de doorlaatbaarheid is zo’n 2 meter water per dag. En ik wil ook heftige buien (60 mm) op kunnen vangen. De wadi moet dan 6,3 m2 groot zijn. Ervan uitgaande dat die 30 cm diep is en taluds van 1 op 2 heeft. Daarmee bedoel ik dat de ‘oevers’ van de wadi geleidelijk aflopen met 1 centimeter omlaag per 2 centimeter opzij. Als ik hetzelfde doe voor buien van 40 mm kan het al met 4,4 m2. Het grootste deel van het jaar is dat dus al voldoende. Iets tussen die 4,4 en 6,3 zorgt er dus voor dat de wadi bijna altijd voldoende is, maar dat hij heel af en toe met hele forse regen wat overstroomt.

Tip: Als je twijfelt over de maat, kun je het ook in stappen doen. Ga dan uit van de kleine maat en leg dat aan. Kijk even een jaartje hoe dat bevalt. Met wat geluk is het al voldoende. Zo niet, dan graaf je er een jaar later nog een stukje bij.

Bepaal hoe je het water van je dak in de wadi krijgt
Water stroomt niet omhoog. Toch wil je het zo hoog mogelijk in de wadi hebben. Komt het al op 30 cm diepte bij de wadi aan, dan zul je de wadi ook dieper moeten maken en krijg je automatisch een wadi die niet mooi volstroomt.

Je moet een beetje geluk hebben met hoe de afwatering van de dakgoten is, waar ze uitkomen en met de hoogteverschillen in je tuin. De wadi in onze voortuin krijgt water uit drie regenpijpen die ik via verbindingsstukken eerst bij elkaar breng en vervolgens ondiep door een paar meter gazon/graspad naar de wadi leidt. Die ligt zo’n 2 meter van de gevel, maar net iets lager.

Het hemelwater van de zuidkant van ons dak (64 m2) wilde ik lekker diep de tuin in hebben omdat daar een paar (fruit)bomen staan die wel wat extra water kunnen gebruiken. We hadden toevallig onderhoud aan het dak en hebben toen de afwatering van een van de goten omgedraaid. Die liep naar voren (naar de straat en het riool) en loopt nu naar achter (naar de tuin en de wadi). Aan die kant heb ik zo’n 25 meter buis gebruikt om het water 25 meter diep de tuin in te krijgen. Er zit een verloop van zo’n 3 meter in wat daar toevallig al zat.

Bepaal de plek en de vorm van de wadi
Voorgaande twee punten hebben natuurlijk nogal invloed op de locatie en vorm van je wadi. Is je tuin heel plat, dan is het lastig het water ver van je gevel te krijgen. Heb je wat afschot, dan kun je makkelijk flinke afstanden overbruggen. Al heb ik ook wadi’s gezien in tuinen van rijtjeshuizen waar de hemelwaterafvoer op 1.80 ter hoogte van de bovenkant van een schutting was afgekoppeld. Vervolgens kun je een buis door/langs/over de schutting maken en achterin de tuin naar een wadi leiden. De vorm maakt weinig uit. Als je de oppervlakte maar in de gaten houdt. Ik hou niet van rechthoekige vormen in de tuin, dus mijn wadi’s hebben een kromme vorm. In verband met vocht in kruipruimtes e.d. raad ik aan om wel minimaal een meter of 2 van je gevel te beginnen.

Graven maar!
Dan is het tijd om te graven. Ik raad aan daar even een waterpas en een lat bij te gebruiken. Dan kun je zorgen dat het laagste punt van de wadi overal even laag is. Zo verspreidt het water zich mooi door de hele wadi. Het talud kun je op gevoel een beetje laten aflopen of precies opmeten. Het ligt ook aan de beplanting wat handig is. Als je de wadi in een gazon wilt verwerken en mee wilt maaien, is het fijn om het talud niet te steil te maken. Ga je het meer als border beplanten, dan mag het wat steiler. De grond die je overhoudt kun je elders in de tuin gebruiken. Ook hoogteverschillen zijn interessant om verschillende biotoopjes te maken. Ik gebruikte de overgebleven grond als basis voor een stapelmuurtje elders in de tuin.

Kies en koop de buizen en sluit ze aan
Voor onze grote wadi heb ik ‘recypipe’ van 110 mm diameter en 25 meter lengte gebruikt. Uiteraard met wat koppelstukken en bochten. Die recypipe is een stuk goedkoper en behoorlijk dik waardoor die niet stuk gaat als je er een keer met wat zwaars overheen gaat. De buis ligt op sommige plekken maar 10 cm onder de grond. De diameter is overdreven. Met 80 mm paste het water ook wel door de buis. Maar deze buis bestaat niet in die dikte. De wadi voor heeft een buis van 80 mm dikte. Ook die is ruim voldoende. Maar de huidige buizen waren 80, dus daar heb ik gewoon op aangesloten.

Tip: Als je de regenpijp die verticaal van je dak komt met een 90 graden bocht horizontaal verder laat gaan, kun je na een regenbui nog een tijd af en toe een drup horen onderin de bocht. Dat is op te lossen door twee bochten van 45 graden te maken. De druppen valt dan niet hard op de bodem, maar op het stukje 45 graden.

Een afschot in de buis van zo’n 2 procent zorgt dat het water mooi doorstroomt. Sluit de buizen aan. Op zich hoef je hemelwaterafvoer niet te verlijmen. Maar ik raad aan dat voor de horizontale delen wel te doen. Zeker voor de delen die onder de grond komen. Zo voorkom je dat er onderweg water verloren gaat. Je wilt immers zo veel mogelijk water in de wadi hebben.

Zorg voor een waterbreker
Als het flink regent, kan er veel water op hoge snelheid uit de buis komen. Dus loop je risico dat er bij de uitgang van de buis erosie optreedt en een gat in je wadi geslagen wordt. Dat is eenvoudig op te lossen door bijvoorbeeld een dakpan of wat grind onder de uitgang van de buis te leggen.

Maak eventueel een overstort
Als je bang bent dat de wadi toch kan overstromen bij heftige regen, kun je een overstort maken. Zo kun je sturen aan welke kant de eventuele overstroming plaats gaat vinden. Je doet dat eenvoudig door aan een kant de rand iets lager te maken. Zo zorg ik bijvoorbeeld dat het niet het pad, maar een bloemenperk in stroomt.

Kosten wadi aanleggen

De kosten voor een wadi vallen enorm mee. Ik was € 130,11 kwijt voor 25 meter Recypipe pvc afvoerbuis en 5 bochtstukken voor de ene wadi. De andere wadi koste € 64,25 aan buizen, bochtstukken en beugelpennen. Verder zitten er natuurlijk wat uurtjes werk in. Maar eigenlijk valt ook dat enorm mee. Een dag goed doorwerken en het is klaar.

Subsidie hemelwater afkoppelen

In verschillende gemeenten is ook een subsidieregeling voor het afkoppelen van de hemelwaterafvoer van het riool. In onze gemeente kun je bijvoorbeeld € 400,- krijgen voor het afkoppelen. Aangezien ik maar iets meer dan € 200 kwijt was voor de buizen hield ik nog bijna de helft over voor beplanting (€ 100) en mijn eigen uurtjes. Het kan dus uit om even na te vragen bij je gemeente of er een subsidie beschikbaar is.

Beplanting wadi

Zoals gezegd kun je zelf kiezen wat je met de beplanting doet. Het kan gewoon gras zijn zodat je wadi een onderdeel is van je gazon. Maar je kunt er ook allerlei vochtminnende planten in zetten en het geheel zo wat mooier maken. Let er in dat geval op dat je planten kiest die zowel tegen natte als tegen droge omstandigheden kunnen. Moerasplanten en planten die normaal aan slootkanten staan bijvoorbeeld. In de wadi in onze voortuin heb ik de volgende planten geplant. Uitgangspunt was vooral de wilde bij. Dus hommels en solitaire bijen. Maar ook dat het mooi staat en op allerlei verschillende momenten bloeit:

De eerste drie planten staan vooral midden in de wadi. De rest vooral op de taluds.

Meer biodiversiteit door wadi

In onze grote wadi heb ik ook een cementkuip ingegraven zodat er altijd water blijft staan. In die kuip woonden na enkele weken al een paar bruine kikkers. En veel dieren komen er drinken. Met onze wildcamera filmde ik in 2 dagen in de wadi roodborstjes, merels, diverse katten, twee winterkoninkjes en meerdere muizen.

De beplanting in de andere wadi trekt enorm veel vlinders en bijen. Op dit moment vliegen er bijvoorbeeld akkerhommel, aardhommel, tweekleurige koekoekshommel en gewone koekoekshommel, citroenvlinder, distelvlinder en witjes, en allerlei zweefvliegen.

Aan de slag met een wadi

Een wadi aanleggen is makkelijk, goedkoop en leuk. Het is goed om het riool te ontlasten en om meer water in de tuin vast te houden. En water brengt altijd extra leven in de tuin. Dus aan de slag!

Remi van Beekum

Permacultuur/voedselbos @ De Hommelgaard

In het dagelijks leven is Remi als Kiemfabriek vooral interim marketeer voor bedrijven en organisaties die de wereld wat mooier maken. Soms rond strategie of management en soms met de handen aan de knoppen in bijvoorbeeld campagnes. Thuis heeft Remi samen met Cecile en Emily een eigen voedselbos en permacultuurproject de Hommelgaard in een klein dorpje in Drenthe. Veel artikelen zijn vooral daarop geïnspireerd.