Mijn inspiratie: Karen Armstrong liet mij genuanceerd naar religie kijken
Een paar jaar geleden leek ik wel omringd door drie kampen: redelijk fundamentalistische gelovigen (het woord is het woord), felle atheïsten (liefhebbers van Richard Dawkins) en nonchalante agnosten die het allemaal maar weinig kon schelen (na hen de zondvloed, so to speak). Ik voelde mij bij geen van drieën thuis, maar kwam er zelf niet uit. En toen ineens was daar Karen Armstrong en haar boek ‘The Case for God’. Sindsdien kan ik met nuance naar religie kijken en heeft spiritualiteit een voor mijzelf zinnige plek gekregen in mijn leven.
Wie is Karen Armstrong?
De Britse Karen Armstrong was een paar jaar non, maar studeerde ook Engelse letterkunde in Oxford. Ze heeft zich ontwikkeld tot specialist in monotheïstische religies (Jodendom, Christendom, Islam). De afgelopen 35 jaar heeft ze tientallen boeken over dit thema geschreven, vaker wel dan niet doorspekt van voetnoten en wetenschappelijke verwijzingen. Heel bekend is ‘A History of God’ uit 1993, hoewel ik deze zelf nog niet heb gelezen.
Mijn eigen achtergrond qua religie
Nog even mijn eigen achtergrond. Ik ben niet religieus opgevoed, hoewel mijn ouders beide uit gelovige gezinnen komen: mijn vader rooms-katholiek, mijn moeder een smaak van protestant. Bovendien groeide ik op in een dorp met ongetwijfeld veel gelovige gezinnen en ook die mysterieuze school op de hoek met dat grote hek eromheen: School met den Bijbel. Dat vond ik waanzinnig intrigerend en als ik het goed heb heb ik ook al op vrij jonge leeftijd zelf om een kinderbijbel gevraagd. Ook religieuze gebouwen, de rituelen die daar plaatsvinden en de bijbehorende verhalen fascineerden mij. Het deed mij allemaal iets, ergens, diep, hoog, allesomvattend. Maar mijn hersenen hebben nooit open gestaan voor een geloof in ‘de man met de baard op de wolk’.
En toen was daar: ‘The Case for God’
In 2009 kwam ik via een artikel ergens in een tijdschrift in aanraking met een van de belangrijkste boeken die ik ooit zou lezen: het flink dikke ‘The Case for God’. Het is pittig geschreven (in ieder geval als je de Engelse versie leest) en het kostte mij dan ook even tijd om erin te komen. Maar vervolgens viel ik van de ene verbazing in de andere en viel een hoop op zijn plek. Het boek ‘The Case for God’ bevindt zich inhoudelijk namelijk precies in het midden van de drie kampen, als het kleine stukje overlap in een Venn diagram met drie cirkels.
Ze stelt dat fundamentalisme zoals we dat nu kennen niet is hoe de religieuze beleving eeuwenlang ‘bedoeld’ was en nog maar een relatief recente uitvinding is, veelal als tegenreactie op andere krachten in de maatschappij. Tekenend vond ik het deel over de oude Joden die religieuze teksten ‘voor de grap’ op een andere volgorde legden en lazen om te zien of dit ze tot andere inzichten zou brengen. Het boek was veel te dik en overweldigend om kort samen te vatten en bovendien is het ook al weer zeven jaar geleden dat ik het las. Maar twee essenties heb ik in ieder geval onthouden:
- Bij alle religies draaien de rituelen (en in secundaire mate de teksten) om het tot stand brengen van een transcendente ervaring. Een gevoel dat er ‘meer is’, dat ‘alles alles is’, dat ‘onvoorwaardelijke liefde ons verbindt’; of hoe je een transcendente ervaring dan ook maar wilt omschrijven. Je zou dit eventueel ook als het ervaren van Gods aanwezigheid kunnen omschrijven.
- Bij alle religies draaien de teksten (en in secundaire mate de rituelen) om compassie. Want alleen met compassie voor onszelf en de ander kunnen we het samen nog een beetje leuk en fijn hebben in deze complexe maatschappij.
Ik vind het moeilijk om uit te leggen hoe ik deze kennis heb geïnternaliseerd, maar het is fijn dat een van mijn zoektochten in ieder geval voorbij is nu. Ik raad dan ook iedereen aan om de moeite te nemen om ‘The Case for God’ te lezen. Het is geen boek dat je probeert te bekeren, maar een razend informatief boek over dit complexe thema.
Charter for Compassion
Dat ik niet de enige ben die enthousiast is over Karen Armstrong, blijkt wel uit de vele prijzen die ze heeft ontvangen. Zo ontving ze in 2008 de beroemde TED Prize waarbij ze 100.000 dollar kreeg waarmee ze de zogenaamde Charter for Compassion opzette. Deze charter heeft als primair doel om verbinding te vinden in de gelijkenissen tussen religies, in tegenstelling tot het benadrukken van tegenstellingen. Een zeer mooi streven en het is dan ook leuk om ook een kijkje te nemen op de website van Charter for Compassion.
Overigens ook leuk om te vermelden: een later boek van Karen Armstrong, ‘Compassie’, werd gelezen door onze blogger Elisabeth en die doorloopt momenteel de twaalf in dit boek beschreven stappen. Voor Eigenwijs Blij beschrijft ze haar ervaringen met haar stappen richting een leven met compassie.
Ruimte voor compassie én rituelen
Compassie dus. Daar probeer ik sinds mijn kennismaking met Karen Armstrong toch wel regelmatig bij stil te staan. Het is niet voor niets een van de hoekstenen van dit online magazine. Maar het is wel gemakkelijker gezegd dan gedaan. Heel fijn vind ik ook het schaamteloos kunnen omarmen van rituelen: bijgeloof, magisch denken, bepaalde handelingen, ze hebben een rol en kunnen je (indien gezond ingezet en natuurlijk zonder dwang door anderen) enorm helpen om je even één te voelen met alles om je heen.
En dat laatste is toch wel fijn in een wereld waarin (religieus getint) geweld toch dagelijks onze oren en ogen bereikt. Sterker nog, ik heb al twee jaar het meest recente boek van Karen Armstrong, ‘ Fields of Blood: Religion and the History of Violence’, in de kast staan en ik kan mij er maar niet toe zetten. Misschien dat dat de conclusie moet zijn van deze lofzang op een van mijn helden. Dat ik dat boek binnenkort toch maar echt eens ga lezen. Want dat geweld onlosmakelijk met religie verbonden is… ik kan en wil het niet geloven.
Dit artikel is onderdeel van onze serie ‘helden’. Wie is jouw inspiratiebron voor een eigenwijs blij leven?
