Lezen & Media

Recensie boek: Hart voor de aarde, hart voor jezelf

12 november 20152 april 2024 door Cecile Bol

(aangepast op 2 april 2024)

Denken & Dromen, Geluk, Groei & Gelijkheid, Lezen & Media, Recensie

Ik vind het geen gek idee dat het beter zou gaan met zowel de mens als de Aarde als we ons allemaal bewuster zouden zijn van het precaire ecosysteem dat wij met elkaar vormen. Het is bemoedigend dat dat ook de hoofdgedachte is van ‘Hart voor de aarde, hart voor jezelf – Leidraad voor natuurlijk leven’. Maar helaas, verder is het boekje van Brigitte van Baren en Johannes Witteveen behoorlijke onsamenhangend en luchtfietsend.

De ingrediënten van ‘Hart voor de aarde, hart voor jezelf – Leidraad voor natuurlijk leven’ zijn veelbelovend. De kapstok voor het boek is het Handvest van de Aarde. Dit handvest bestaat uit vier beginselen: ecologische integriteit, sociale en economische rechtvaardigheid, respect en zorg voor alle levensvormen, en democratie, geweldloosheid en vrede. Daarnaast zijn de auteurs de minste niet. Johannes Witteveen (1921) was jarenlang hoogleraar conjunctuurleer en economische politiek en is actief in de Soefi Beweging. Brigitte van Baren (1957) studeerde milieurecht en is nu zenleraar. Beide hebben dus een relevante rugzak vol zowel wetenschappelijke als spirituele bagage.

Helaas slagen de auteurs er in om in krap 120 pagina’s op diverse punten uit de bocht te vliegen, zowel qua vorm als qua inhoud.

Mijn grootste problemen met de gekozen vorm zijn de gemakzuchtige doorvertaling van idee naar uiteindelijke tekst en de missende algehele samenhang. Startpunt is een op video opgenomen dialoog over het handvest die de auteurs in het voorjaar van 2015 hadden. ‘Laten we er een boekje over maken’ zal vervolgens de gedachte zijn geweest. De eerste helft van ‘Hart voor de aarde, hart voor jezelf – Leidraad voor natuurlijk leven’ is niet meer dan een leesbaar gemaakt transcript van die dialoog. En dat van een filmpje van slechts 12 minuten.

Maar okay, dit kan een nuttige introductie zijn. De hoofdstukken die volgen lijken echter weinig met het eerste deel te maken te hebben. Er volgen ineens wat hoofdstukken over zen en soefisme, nog wat praktische oefeningen en tips en ten slotte de integrale tekst van het handvest. Het komt op mij over alsof er geen enkele moeite is gedaan om de dialoog uit de oorspronkelijke vorm te trekken en vervolgens in een nieuwe, voor een boek geschikte vorm te gieten.

Inhoudelijk activeren de auteurs ook meerdere van mijn allergieën. Mediteren is voor veel mensen waardevol. Het is ook geen gekke gedachte dat stilte ruimte biedt aan het ervaren van verbinding met de aarde en dus kan leiden tot het beter zorgen voor mens, dier en planeet. Maar met alleen maar mediteren laat wereldvrede echt nog wel even op zich wachten. Helaas komt de boodschap van ‘Hart voor de aarde, hart voor jezelf – Leidraad voor natuurlijk leven’ erg over als ‘zolang iedereen elke dag mediteert, hoeven we het systeem niet wezenlijk te veranderen’. En dat is wat mij betreft simpelweg not good enough.

Het gaat van kwaad naar erger. De auteurs blijken enorm vast te zitten in oud denken. Terwijl ze links en rechts worden ingehaald door diverse vormen van nieuw denken dat de wereld écht zal veranderen.

Natuurlijk weet meneer Witteveen veel meer over economie dan ik. Maar er zijn veel nieuwe denkers die verkondigen dat het kapitalistische systeem nu echt radicaal moet (en zal) veranderen. Dan kun je juist in een boekje als dit niet aankomen met tips voor het wereldwijd bevorderen van economische groei en consumentisme. Je kunt niet verwachten dat dat voldoende zal zijn om sociale en economische rechtvaardigheid te bewerkstelligen. Zie daarvoor ook mijn artikel over The Global Goals, waarin dat haarfijn met cijfers wordt uitgespeld.

Nog meer punten! Want wat moet ik met de boodschap dat we ons niet zo moeten opwinden over 15 Charlie Hebdo slachtoffers, want in de twee wereldoorlogen, toen was er pas echt geweld! Hoe precies moet die boodschap democratie, geweldloosheid en vrede bevorderen? Ook kan ik helemaal niks meer met mensen die zichzelf ‘respectvol voor alle levensvormen’ noemen omdat ze spinnen in hun huis vangen en buiten zetten, terwijl diezelfde mensen vervolgens wel vis eten (en er trots op zijn dat ze wel weinig vlees eten). En dan ook nog eens de mate van bewustzijn die dieren hebben in twijfel trekken. Argh, when does the hurting stop?

Begrijp mij niet verkeerd. Het is ook de visie van Eigenwijs Blij dat het gaat om kleine, persoonlijke stapjes. Je hoeft het niet allemaal meteen perfect te doen. Maar de keuzes van de auteurs worden met zo’n zelfingenomenheid gepresenteerd, dat ik vrees dat ze wat zijn doorgeslagen in ‘hart voor jezelf’.

Wil je toch een goed boek lezen dat de wereldwijde sociale, ecologische en economische problemen op een aantrekkelijke en inspirerende manier verbindt met het vinden van innerlijke rust? Geen gek idee, want die grondgedachte is een hele gezonde. Gelukkig kun je dat boek gewoon kopen: Revolution van Russell Brand.